Historia om Hellebrotbåten

Av Ståle Sørbotten

Dreg du sørover på Frøysjøvegen (fv 577), og kjem til  Nordbottenstranda i Botnane, passerer du på styrbord side Nøre gravrøysa og rett nord for Søre gravrøysa passerar du Frivika. Der på babord side, oppunder hamrelaget ligg «Hellebrotbåten», ein båt oppmurt av heller.

 

Han har stått der sidan 1930-talet. Sannsynlegvis vart «kjølen» strekt tidleg på 1930-talet. Han er skapt av initiativrike ungdomar og born frå Nordbotten og Sletten og var i ei årrekke ein ynda leikeplass for 10,11,12 og 13-åringar i området.

Det var Mathias Sande i Sletten og Hermund Øvrebotten på Støylabruket som var opphavsmennene til «båten». Seinare kom Johannes Nordbotten og Otto Nordbotten inn i «Rederiet» og ei tid etter også Jon Øvrebotten og Anders Sørbotten. Vi kan vel sei at i 1930 og 1940- åra, og litt ut på 1950-talet, har borna i Nordbotten og Sletten hatt si tid på «Hellebrotbåten» på Frivika.

«Skipsbyggarane» brukte berghammaren som babord side på  båten, medan dei mura styrbord side av heller som dei fann i terrenget. Dei hadde fått lov av grunneigarane – fellesskapet i Nordbotten/Sletten –  til å ta av dei småhellene som var der.  Som dekk og tak på styrehuset brukte dei større heller, så sannsynlegvis tok dei seg litt til rettes. Dei rekna vel med at det var lettare å få tilgjeving når byggearbeidet var gjennomført. Ikkje rettare eg minnest var det brukt ein del trematerial som bjelkar for dekk og tak, så det var vel ikkje nok store heller.

Mathias Sande og Hermund Øvrebotten trekte seg etter kvart ut av «rederiet». Dei følte seg nok for store til å blande seg med dei yngre som meir eller mindre melde seg inn i «rederiet», og fekk andre interesser som drog meir. Det var visst Otto Nordbotten og Johannes Nordbotten som fullførde bygget.

Seperator frå Garden

«Båten» var innreia med eit styrehus, eit maskinrom i midten, ei kahytt bak og ein lugar framme. Han måtte ha ei maskin. Oppe i Garden hadde dei ståande ein gamal utrangert separator og den meinte Otto og Johannes høvde til motor. Ingen skulle vite om det då dei bar seperatoren opp i utmarka og nord ovanfor Slettegardane. Der tok Mathias og Hermund over og bar seperatoren nord til  «Hellebrotbåten»  og plasserte han i maskinrommet.  Johannes fortel at han til sist hadde fortalt mor si, Aletta, kva dei hadde gjort. Seperatoren var ikkje brukande, så ho hadde sagt at det fekk no gå, men dei kunne godt ha spurt før dei for med han.

Dei la ei røyrleidning frå ei lita tjønn opp på bergkanten, over kanten og ned i «maskinrommet».  Røyrleidninga gjekk over ei lita høgde. Vatnet rann difor ikkje ned til «maskineriet» av seg sjølv. Dei måtte, ikkje rettare eg minnest suge vatnet over kanten for å få det til å renne. Eg hadde inntrykk av at det ikkje var ei enkel sak. Dei kom visst ikkje så langt at dei fekk laga vasshjul til å drive seperatoren med. Dei måtte bruke handemakt.

Den omtalte tjønna. Foto; Ståle Sørbotten

«Maskinrommet» var ikkje ikkje tilgjengeleg for oss «barnsungane». Det som skjedde der kunne ikkje openberast for oss «næmingar», men ein gong hugsar eg vi fekk lov til å glytte ned i rommet eit lite sekund. Men så vart luka stengd. Eg tykte likevel eg hadde vore vitne til ei stor oppleving.  Seinare skjønte eg at det ikkje var mykje mystikk med «maskinrommet».

No er nok «Hellebrotbåten»  gått i «opplag» for godt. Dekk og tak er brotna saman enten av elde, eller med menneskeleg hjelp, for å hindre fallgruber for born som måtte finne på å granske kva eldre generasjonar har halde på med.

Sannsynlegvis var Odd Sande og eg, og kanskje Harald Langø, dei siste som «gjekk frå borde» frå «Hellebrotbåten»  og overlet han til naturen sin gang. No er han ein ynda stad for ville vekster – blom og einestabbe.

Ståle Sørbotten ( i midten) syner fram Hellebrotbåten til svigersonen Vebjørn Arntzen og barnebarnet Linus Arntzen Sørbotten, sommaren 2012. Foto: Kirsti Hole

For min barnegenerasjon, som ikkje hadde mobiltelefon og nettbrett med dataspel å putle med, var aktiviteten i «Hellebrotbåten»  ein leik vi ser tilbake på med mykje glede.

Det var ei gledestund å sjå og høyre kor Johannes Nordbotten, som nærmar seg 91 år, lysna opp då eg fekk han til å fortelje om starten og drifta  av «Hellebrotbåten». Han var heller ikkje tung å be då eg bad han vere med  meg nord på Frivika for å ta nokre bilete.

«Bergpreika» til Mathias

Då vegen mellom Myklebust og Botnane vart opna og teken i bruk (1993), førde det til ei «valfarting» av framande som ville plukke stein og heller. Det tok heilt overhand. Det var til og med ein person som hadde vore nede i Nøre gravrøysa for å leite etter gravstein til kona si.

Alt dette styret førde til at ein del av grunneigarane i Nordbotten ville  rive ned «Hellebrotbåten» og fordele hellene på bruka. Audun Sande fortel at dei kom tidleg ein laurdagsmorgon og ville ha han med på arbeidet. Han var so heldig at farbroren hans Mathias Sande, ein av pionerane for byggearbeidet, var heime på ein ferietur.  Han meinte at «Hellebrotbåten» som han og Hermund på Støylen bygd opp, måtte få stå i fred. Han gjorde ingen fortred. Skulle dei rive ned og dele desse hellene fekk dei og reise opp under fjellet og dele steinen der oppe og, for den var óg felles», meinte Mathias.

Etter denne «Bergpreika» i miniatyr, vart rivinga lagd død og blommen og einestabben fekk fortsette å  fylle styrehus og maskinrom som før.

Johannes Nordbotten og Ståle Sørbotten framfor restane av Hellebrotbåten. Foto: Elisabeth Ruud Nordbotten

Her står to av brukarane av «båten», Johannes Nordbotten som var ein av dei første som kom inn i «rederiet». Ståle Sørbotten er sannsynlegvis den siste som gjekk frå borde og overlet «båten» til forfallet. Otto Nordbotten, som óg var ein dei første brukarane av «båten», bur på aldersheimen i Ulsteinvik. Desse tre er dei siste gjenlevande «sjømennene».

Vi vil sende ei varm helsing til Otto Nordbotten og ønskje at einkvan kan vise han artikkelen og bileta.

Her kan det høve med byrjinga på diktet «Tungt glir båten», av Jan-Magnus Bruheim.

Tungt glid båten. Fylt av draumar,

over opne, vide hav.                                      

Møter brot og understraumar

som vil søkkje han i kav.

 

Himlen myrknar. Stormen vaknar

just som soli klårast skein.                    

Draumane glid over ripa

ned i kavet, ein og ein.