Ein partisan til minne

Den 8. mai 2020 vart det avduka eit krigsminnesmerke i Kyrkjeparken i Florø. Det er ei skulpturgruppe som førestiller motstandsmennene Atle Svardal og Dagfinn Ulriksen, og Sigrun Solberg, som representant for dei mange kvinnene som gjorde motstandsarbeidet mogeleg under andre verdskrig 1940-45. Fridtjov Urdal skreiv dette om Sigrun Solberg då ho døydde

Bergens Tidende 26. mai 2002: Onsdag i veka som gjekk vart den siste krigsveteranen frå heimbygda mi gravlagd. Ho Sigrun Solberg. Ho hadde runda dei hundre år med godt og vel eit kvart år. Hundre år levd liv.

Av Fridtjov Urdal (1952), sambygding frå Årebrot

Strevsame år dei aller fleste. Oppvaksen på ein kystgard i ein stor syskenflokk. I ei tid då alle måtte vere med å få til rettes det som skulle på bordet. Enten det no skulle hentast frå land eller hav. Som skikken var reiste ho ut i teneste nokre ungdomsår. Det fall henne til ansvar å take seg av heimegarden og aldrande foreldre. Kva draumar ho hadde for livet kjenner ikkje vi. Ho var ikkje av dei som bar hjarta utanpå vesten. Det var ingenting uvanleg med ho Sigrun. Ho var som dei andre kvinnene her i bygda. Ho hadde blå gabardinkåpe og når ho skulle med rutebåten så knytte ho sjalet over hatten, for å vere sikker på at den ikkje skulle blåse på sjøen.

Eit vanleg menneske, men likevel var det ikkje alt som var vanleg. Det vart sagt at ho var sanndrøymt. Og så var det det at ho var ei av dei som hadde vore med. Ein kalla det ikkje krigsinnsats og motstandsarbeid, der eg kjem frå. Ein nøgde seg med: Dei som var med. Ho var av desse. Ein soldat utan uniform, ein partisan.

Vi kunne vel ha tenkt oss å spurt òg, men slik var ikkje skikken. Dei som verkeleg hadde vore med, dei fortalde sjeldan om det. Det var slik med ho Sigrun òg. «Det vart no slik», var ofte vendinga om ein kom inn på emnet. Krigsheltar var noko framandt, anten det no var ho Sigrun eller andre av dei som hadde vore med.

Det fall ikkje så lett, all den tid ein hadde sett dei i så mange kvardagslege gjeremål. Dei var som dei hine når dei stod med ræva i veret, og potetgrevet i nevane. Eller kom ruggande med ei høybør på ryggen og med avskorne  gummistøvlar på føtene. Heltane dei ter seg ikkje slik, trudde vi. Dei hadde uniform med striper og helste på kongen. Ingen av dei vi kjende tedde seg slik. Dei bar ikkje medalje på bringa på 17. mai eingong. Berre ein blyg maiblome. Annast ville dei ha fått ord på seg.

Men inst inne trur eg vi likevel visste eitkvart anna, og at vi var stolte over det på vår vis. Ho Sigrun søkte ikkje striden, den kom heim i tunet til henne. Stod der ei haustnatt og banka på døra. Menn i uniform var komne vestanfrå. Radioagentar som skulle sende melding om skipstrafikken på kysten.

Dei trong husrom, dei trong hjelp på så mange vis. Nokon som kunne vere auge og øyre for dei. Nokon som  kunne gå med melding, kome med mat når det trongst. Take ein klevask ein og onnor gong. Om ho tenkte på at ho var soldat utan uniform? Ho kjende vel lite til Bern-konvensjonen om soldatar og sivile i krig. Det er ikkje sikkert at det hadde gjort noko frå eller til for ho Sigrun. Ho hjelpte, slik folk var vane med å hjelpe når noko stod på. No stod det på.

Kontakt med fienden. Ho visste vel kva vågnad det var ho tok. Sysken sat alt i fangenskap, andre var or landet. Det kunne vere nok i ei slekt, med det som alt var. Det var enno tidleg i striden og uvisst kor det ville ende. Men ho Sigrun tok ingen slike taktiske omsyn. Om ho tenkte så mykje over dei store ord –  fridom, folk og fedreland? Ja, det veit eg ikkje. Det var ord som ein helst ikkje tok i munnen. Det byrja kan hende som hjelp menneske til menneske. Innsatsen vert ikkje mindre, børa ikkje lettare av den grunn. Ho kom gåande skogaleies så ingen skulle sjå. Ho kom stilt roande i landskuggen, for ingen måtte sjå og ingen måtte høyre. Om dei såg og høyrde så måtte dei ikkje forstå.

Dei som kom vestfrå var væpna og bar uniform. Dei kom og dei for vestover att. Nye kom og for att. Slike som ho Sigrun dei var der heile tida. Kvar dag, dei reiste ingen stad. Dei måtte vere der dei var, på sin stad i kvardagen. Det vert kvardag av alt. Det er kvardag om det er krig og okkupasjon aldri så mykje. «Visst tenkte ein på kor det skulle kunne gå, men ein måtte berre riste det av seg før det fekk bite seg fast». Heime var det to gamle foreldre og garden, sauene, kyrne, potetene i åkeren, alt dette som skulle gjerast. Alt det som var så sjølvsagt at det mest ikkje var omsnakkandes ein gong. Attåt dette det hemmelege livet, det ingen, eller så få som råd var, skulle vite noko om. Alt ein måtte bere åleine. Redsla som kunne hogge til når ein båt brått svinga inn under land. Eller når nokon uventa banka på døra. Er det no dei kjem? Alt uventa som kunne vere ein fare.

Det gjekk godt lenge. Men i mars 45 vart stasjonen «Roska» peila og teken, løytnant Svardal fall og løytnant Peersen vart fanga. Nettet av hjelpesmenn rakna. Ved nær eit «slumpehøve» vart ho Sigrun varsla og fekk høve til å kome seg til skogs. Ho såg båten svinge til land. Det stod berre om ein ting; kome seg vekk. «Du kan vete eg tenkte på ho mor og han far heime, to gamle menneske. Kva dei vil gjere med dei?»

Komme seg bort. «Det er då ein får sjå kva grannar ein har og kven folk er». Ho takka dei som hjelpte henne då ho var på flog. Men ho lasta ikkje dei som var redde og ikkje torde.» Vi var redde alle i hop når det kom til stykkje, kan ikkje seie anna». Nei, ho brukte så visst ikkje store ord om seg sjølv og kva ho hadde vore med på.

Då freden kom reiste ho heim så fort ho kunne. Det var vår og mykje ugjort. Heime i grinda stod kvardagen og tok imot. Ho gjekk frå krig til fred gjennom grinda heime. Det var som kvardagsmenneske min generasjon lærde slike som ho Sigrun å kjenne. No går dei siste av desse or tida, om nokre tiår kverv dei or manneminne og vert segn og historie.