– Alle var med og bar stein

Når du kjem til Botnane legg du i sidesynet merke til ei litt smålåten, men samstundes særprega hytte i kanten av bøen. Det er steinhytta Odd Sande (1934-2008) sette opp på heimegarden i Sletten. – Vi byrja på hytta i 1968, etter at vi kom att frå tre vekers bryllaupsreise til Mallorca. Alle var med og bar stein, fortel Randi Sande (83) og stryk varleg over den siste steinveggen Odd fekk mura opp.

Randi har vore i Botnane kvar sommar sidan ho møtte Odd Sande på Stord i 1967.
– Det finst ikkje finare plass. Når det er så fine kveldar som vi har hatt no kan eg mest ikkje leggja meg. Eg kan sitte her i timesvis og nyte havet, lyset, solnedgangen og båtane som fer forbi i skipsleia. Ho går rett forbi stoveglaset her. Om eg ikkje får sove står eg berre opp og går inn her og set meg og ser utover Frøysjøen. Det er reine sjelefreden å sitte slik, seier Randi og peikar ut gjennom fasaden av glas og aluminium, frå golv til tak.

Utsikta mot Frøysjøen og skipsleia. Foto: Privat.

Odd hadde heilt frå unge år drøymt om å sette seg opp ei hytte her på Blåkvia, omgjeven av lange murar av rullestein og med utsikt over heile Frøysjøen. Det var eldste bror hans, August, som då hadde garden. – Alma og August hadde masse besøk om somrane og hyste oss alle i huset sitt. Eg fattar ikkje korleis Alma makta det med mat og sørvis til så mykje folk, og ho arbeidde både ute og inne, seint og tidleg. Vi kjende sterkt på at vi måtte skaffe oss noko for oss sjølv om vi skulle vere her så mykje. I 1972 flytta vi inn i hytta, utan vatn og toalett. Det var nokså kummerleg og vi var ikkje før komne inn før heile familien min kom på besøk. «Ja, her manglar berre salongbordet», sa bror min då han steig inn her fyrste gongen.

– Var det oppveksten med mykje stein kring seg som inspirerte Odd til å bygge hytta i stein?

– Nei, det var heller på dei mange utanlandsturane sine han fekk inspirasjon til det. Som lærar i kunsthistorie og forming på Lærarskulen på Stord (no Høgskulen på Vestlandet) var han årleg på studieturar med elevane sine nedover i Europa. Der er stein mykje bruk som byggemateriale, stein og mørtel, nett slik han gjorde det på hytta.

– Men det er ikkje gjort i ein fei å sette opp ei hytte av stein, både i inne- og ytterveggane?

– Nei, det var eit slit. Eg hugsar at det var mest uråd å grave i jorda her. Det var berre stein, men det var byggematerialet vi la i haugar. I tillegg var heile familien med og sanka stein. Eg hugsar mor hans, Birgit, gamle dama, kom berande med stein til yngsteguten si hytte i ei bytte, minnest Randi og rister på hovudet. Kameraten Erik Reknes og broren Mathias var gode hjelparar. Frå fyrst av var fleire med å mura, men etter kvart vart Odd så nøyen med korleis han ville ha det at han ville gjere det sjølv. – Typisk nok var han mest nøgd med siste muren, som han mura med ein ryggsekk med surstoff på ryggen, etter at han fekk lungeemboli (blodpropp i lungene), fortel Randi.

Viktig å skape tradisjonar

Odd vart sjuk i 2002 og døydde i 2008, og han hadde byrja å bygge på hytta då han fekk sjukdomen. Dei måtte finne andre til å fullføre utvidinga av hytta. Det vart snekkaren Lars Djuve, frå Stord, som reiste nybygget og skifta fronten frå tre til aluminium. – Han budde her og var avgjerande for å få hytta ferdig. Vi er svært nøgde med det arbeidet han gjorde og eg trur han er litt stolt av det sjølv også, seier Randi.Randi og Odd Sande bygde seg hus på Stord og arbeidde begge på på lærarskulen der. Dei fekk to barn: Silje i 1971 og Olve i 1976. Det var viktig for foreldra at dei skulle trivast og bli glade i Botnane, slik foreldra var det. Dei var opptekne av å skape tradisjonar, som å hjelpe til på garden, vere med på sjøen å fiske, brenne bål, osv. Randi føler at dei lukkast med det og frydar seg over at Silje tek tradisjonane vidare til borna sine.

– Silje er veldig knytt til Botnane og det er dei fire sønene hennar også. Det gler meg veldig å sjå og oppleve det, seier Randi og skryter i same venda mykje av svigersonen Espen. Han er nevenyttig og ser kva som må gjerast med hytta. Det kjem vel med når det er dei som tek over. Randi føler hytta Odd skapte er i trygge hender.

– Det gjer meg godt å kjenne på det. Odd var veldig, veldig glad i Botnane. Men han ville helst vere her ute på hytta. Eg masa om vi ikkje kunne gå turar, men nei, han ville vere her og styre på. Det er rart, for elles hadde han stor utferdstrong. Vi reiste mykje rundt i verda, men her ville han vere i ro, og det var alltid noko å gjere.

– Han gjekk inn i tradisjonen med å arbeide støtt?

– Ja, han var nok ein del av den, men vi hadde ein pause midt på dagen og mykje besøk gjorde at vi ikkje berre arbeidde. Vi hadde det kjekt og treivst godt her. No sit eg og les i hyttebøkene og minnest oppatt, og er overraska over kor mykje godt ver det har vore her. Det står så i bøkene!

Familien Sande i 1986. Randi, Olve, Silje og Odd. Foto: Privat.

Etter at Odd døydde i 2008 selde Randi huset på Stord og flytta til Oslo, der dottera Silje Sande og familien bur. Etter det har hytta i Botnane vore staden for sams minne og opplevingar, og ein stad å samle born og borneborn. I fjor døydde sonen Olve brått, berre 44 år gamal. – Det heiter seg at «Livet har mangt i sine gjemmer» og det er godt vi ikkje veit kva det vil by på. Etter at Olve døydde har det vorte endå viktigare for meg – og Silje – at dei to døtrene hans i Sandnes blir godt kjende med syskenbarna sine i Oslo. Jentene har ei fantastisk sterk og dyktig mor, men det er godt å ha ein større familie å støtte seg på i livet. Olve var veldig glad i jentene sine og det er vi i familien hans også.

Borneborna gjev meg mykje glede

Som dei fleste bestemødre strålar Randi litt ekstra når det vert snakk om dei seks borneborna, og eit bonusbarnebarn i Espen si dotter. – Dei har gjeve meg mykje glede og eg har ikkje eitt barnebarn for mykje. Det er spennande å sjå kva dei tek seg til i livet. Vi var nett i Skottland i bryllaup til det eldste, ei fantastisk oppleving, fortel Randi. Ein dotterson går på Krigsskulen og det skaper litt ekstra uro i eit bestemorhjarte slik situasjonen er i verda. Men dei må få gjere det dei sjølve har lyst til, slår ho fast.

 – Det er heldigvis slik at dei fleste kan bli det dei ynskjer i dag, i alle høve med omsyn til økonomien i å utdanne seg. Odd fekk gå realskulen i Svelgen fordi bror hans, Mathias, lånte han pengar. Mathias var ti år eldre, arbeidde på anlegg og skjønte at broren hadde evner for det boklege. På det viset kom Odd inn på lærarskulen i Volda, og til det kunne ein få lån. Odd betalte sjølvsagt attende pengane til Mathias, og eg har ofte tenkt på at det var utruleg flott gjort av ein storebror. Storesyster Oline og mannen hennar, Abraham Øvrebotten, var óg med og oppmuntra Odd til å ta utdanning.

Etter lærarskulen i Volda og utdanning som formingslærar på Notodden vart Odd Sande formingslærar på Stord lærarskule. Seinare tok han kunsthistorie grunnfag, saman med Dronninga, dåverande Sonja Haraldsen, og mellomfag i kunsthistorie etterpå. Det var tresløyd og kunsthistorie som var spesialfaga hans som lærar på Lærarskulen på Stord. Der møtte Randi han siste året ho gjekk på lærarskulen. Ho gjekk vidare på Statens gymnastikkhøgskule og tok mellomfag i pedagogikk i Trondheim, og fekk seg jobb på   Stord.

– Eg fekk stillingar eg ikkje tykte eg var kvalifisert for, så etter kvart reiste eg og tok hovudfag i pedagogikk i Oslo, medan Odd styrde heime med to ungar. Eg var heime ein gong i månaden. Då eg kom heim att fekk eg tilbod om å bygge opp utdanninga av førskulelærarar på Stord, på det meste hadde vi tre paralelle klassar.

– Det var kanskje jobben du gjorde der som gjorde at du vart rektor på Lærarskulen på Stord i 1988?

– Kanskje det, men eg søkte ikkje då den stillinga vart lyst ut. Men så vart eg oppmoda av personalet om å søkje og gjorde det. I mi tid som rektor var det mykje nybygg og utvidingar ved Lærarskulen på Stord. Jobben min vart mest å skaffe pengar til dette, så eg reiste mykje att og fram til Oslo i møte med ulike departement. Det var å stå opp grytidleg og vere heime att seint på kvelden, og lite tid til å vere ein del av det pedagogiske arbeidet. Det var lærerikt og kjekt, men etter fire år var eg utsliten og gav meg som rektor.

Randi Sande tykkjer det er bittert at det no er så få som søkjer seg til lærarutdanningane. Ho meiner læraryrket er det viktigaste yrket som finst, og det vert meir og meir krevjande å vere lærar. – Det er mange unge som slår frå seg å bli lærar når dei ser kor dårleg løn dei får, det må det gjerast noko med for å snu denne utviklinga, meiner ho. Hennar eigne beste minne frå livet som pedagog er når borna knekte lesekoden. – Det var ei like fantastisk oppleving kvar gong, seier læraren og rektoren Randi Sande.

 

 

                                                             Utsikta frå hytta på Blåkvia og ut over Frøysjøen. Foto: Privat

Intervju: Magni Øvrebotten 22. juni 2023.