,

Dei siste tidsvitna minnest 06.02.1934.

Systrene Ranveig Øvrebotn (96) og Elida Kjelkenes (91) er no dei einaste attlevande av dei 18 som vart morlause i drukningsulukka ved Opnarhella i Botnane 6. februar 1934. Då omkom Aletta Sørbotten (45 år), som hadde ti barn, Maria Sørbotten (52 år), som hadde åtte barn, og Harald Sørbotten (42 år), som var ugift. Dei var på veg til Husefest i gravferd då ein kastevind gjorde at båten kolsigla. Dei skulle opp under land for å ta med mannen til Aletta.

I år er det 85 år sidan ulukka og det finst delvis ulik versjonar, både om kven som var med båten og kva som hende. Det vi veit er det ikkje skrive ned noko om kva dei overlevande fortalde, om dei fortalde. Fleire borneborn av dei seier at dei veit lite. Journalisten i meg berre måtte ta kontakt med dei to attlevande «borna» frå 1934 for å høyre kva dei hugsar.

Intervju: Magni Øvrebotten

Gravferda til dei tre omkomne 14. februar 1934. Kista til Aletta Sørbotten til venstre, Maria Sørbotten i midten og Harald Sørbotten til høgre,

Ranveig var elleve og Elida seks år og dei hugsar ulukkesdagen og gravferda i brotstykke. Eg besøkjer dei kvar for seg, Ranveig i Florø og Elida i Oslo. Begge fortel roleg og nøkternt, utan tårer. Men det er eitt minne som har brent seg fast og framleis er uråd å snakke om utan å gå litt i stå. Det er minna om at faren Bernt gret då kona Maria var død. – Eg gløymer ikkje at pappa gjekk og gret. Vaksne, sterke mannen, seier Ranveig.

Bernt Sørbotten var sjølv med båten som kolsigla. Ingen veit det sikkert i dag, men døtrene trur det var ein av deira båtar dei brukte, sidan både faren og bestefaren var med. Det er grunn til å tru at Bernt styrde, for båten var hans og han var van på sjøen. Kor mange som var med i båten veit vi heller ikkje sikkert, men i tillegg til dei tre som omkom, var i alle høve Bernt Sørbotten og Anders Sørbotten (også kalla Gamlegrotlen) og nabokona deira Anna Nøttingsnes med.

Anna Nøttingnes fortalde seinare om panikken som oppstod, då truleg ingen om bord kunne symje. Det var ein kamp på liv og død for dei alle. Anna fekk tak i høgre foten til Bernt og klamra seg til den. Han prøvde å redde kona si Maria, men mista taket. – Ho Anna fortalde at pappa vart rasande og spent henne frå seg då han såg ho mamma flyte vekk, fortel Ranveig. Anna Nøttingnes vart berga av at sonen Erling kom springande til og la henne over skuldra og bar ho heim. På den måten vart ho tømd for vatn.

 

Elida var fødd 1. august 1927 og hadde ikkje byrja på skulen då mora drukna.
Foto: Magni Øvrebotten.

 

– Eg var som ein klegg på mamma

Elida var yngste barnet til Maria og Bernt Sørbotten. Det var dei fem yngste av dei åtte borna som var att heime. I den tid reiste dei stort sett ut for å arbeide etter at dei var konfirmerte. Elida var den einaste som ikkje hadde byrja på skulen. Slik hugsar ho ulukkesdagen

– Mamma hadde vore i fjøset og mjølka og stelt dyra. Det var kvinnfolkarbeid. Eg var som ein klegg når eg visste at mamma skulle vekk. Eg hugsar eg sat på golvet og karda ull, medan mamma gjorde seg i stand. Ho tok smør på hendene og oske frå omnen, og med denne smurninga pussa ho skoa sine. Dei vart blanke og fine. Eg måtte gå og legge meg att då dei reiste, fortel Elida. Bestemora Dorthea var heime. Ho hadde ein vond fot og kunne difor ikkje fare i gravferda. Truleg var også den åtte år gamle broren Torvald og den nyleg konfirmerte systera Ulrikka heime. Ranveig og broren Artur var på skulen.

– Det neste eg hugsar er eit forferdeleg spetakkel. Det var då dei kom med mamma, pappa og bestefar og la dei inn i stova vår. Og det kom doktar frå Kalvåg og ei sjukesyster. Eg sat der attmed mamma og eg meiner ho levde då dei kom med henne, seier Elida stille. Ho kan ikkje fatte at ho fekk lov til å sitte der, men det var ingen til å jage henne ut.

– Doktaren sette ei kleklype i tungene deira, for at tunga ikkje skulle sige bak og kvele dei. Det veit eg no, men den gongen visste eg sjølvsagt ikkje det. Mamma si tunge vart veldig blå og etter ei stund sa doktaren: «Nei, her er det ikkje håp». Då snudde pappa seg mot veggen og gret, seier Elida og går i stå. Natta etter drøymde Elida at mora stod på ein stol i gangen og vaska taket, og ho var blå i fjeset. Men det synet har ikkje følgt henne gjennom livet.

Ranveig var fødd 23. september 1922, og var på skulen då ulukka skjedde.
Foto: Magni Øvrebotten.

Såg mora kome opp Sjøvegen

– Det er stor skilnad på folk slik. Nokon tek ting lettare, andre tungt. Eg er nok typen som tek ting litt tungt innover meg. Eg var heilt borte vekk då mamma døydde, og såg henne kome opp Sjøvegen etter at ho var død, fortel Ranveig. Når det skjer liknande ulukker kjenner ho at det riv litt opp i såret frå gamalt. – Det var grusomt, men livet er ingen dans på roser, og skal ikkje vere det heller, slår ho fast.

Gravferdsdagen 14. februar 1934 hugsar dei berre at dei var på gravstaden, dei stod der ved dei tre kistene og det var mange avisfotografar. Men dagen er som i ei skodde for dei begge.

– Den største tragedien var at Aletta i Posten drukna. Ho hadde ti barn og den yngste var berre årsgamal, og halvparten av ungane var under ti år gamle. Borna hennar var jamt over yngre enn oss. Dette seier Ranveig og Elida uavhengig av kvarandre. Det var mannen til Aletta, Magnus Sørbotten, dei skulle opp under land og ta om bord då båten kolsigla ved Opnarhella. Han hadde ikkje vore klar til å fare då dei andre tok ut.

– Dei sa at ingen av dei om bord kunne symje og ho mamma var plaga med bronkitt, så ho tålte nok ikkje å kome i sjøen. Det var vel ei styring med det som skjedde, at det skulle så vere? Men det er vanskeleg å forstå, seier Ranveig stille. Ho har hatt styggen til segling etter ulukka. Faren sette ned føre at alle borna skulle lære seg å symje og det gjorde dei, på eiga hand. Elida hugsar at ho vassa så langt ut i sjøen som ho kunne stå grunnen, og symde innatt. – Eg er veldig glad i å bade. Det er mest rart, seier ho. Elida har elles eit vagt minne om at det vart sagt at mannen som drukna, Harald på Neset, kunne symje, men veit det ikkje sikkert.

 

Ungdomsbilete av Bernt og Maria Sørbotten. Foto privat.

Folk var veldig hjelpsame

Begge hugsar at bygdefolket stilte veldig opp for dei. – Dei kom på huset og hjelpte oss med det praktiske. Amanda i Garden, Alma i Sletten, Astrid og Solveig i Nordbotten, hugsar eg, men det var sikkert fleire. Eg reknar med at dei eller andre var hjå dei i Posten for å hjelpe til der også, seier Elida.

Det vart sett i gong ein innsamlingsaksjon og pengane vart sette i banken, særleg med tanke på dei borna som ikkje var konfirmerte. Elida hugsar at ho fekk ein fin gensar frå ein butikk i Oslo. Det var svære greier. Men kven som sette i gong innsamlingsaksjonen veit dei ikkje. 100 år gamle Oline Øvrebotten meiner å hugse at det var ei avis eller fleire aviser som gjorde det.

– Olav Nordbotten var verje for oss. Det var han som styrde pengane som vart samla inn og godkjende kva dei vart brukt til. Pappa skjønte seg ikkje alltid på kva vi trong og då tok Ulrikka kontakt med Olav. Han kom bort til oss og vi sat på kjøkkenet og prata med han. Olav var ein klok og snill mann, som hjelpte oss mykje, fortel Ranveig.

Elles hugsar ho læraren deira, Karl Årøen. – Han var eineståande med oss. Det var han som fortalde oss som var på skulen om ulukka. «Vi må slutte skulen for det har hendt ei fæl ulukke i Sørbotten», sa han. Eg hugsar ikkje om han sa drukningsulukke, men eg visste at mamma, pappa og bestefar skulle på reis den dagen og vart forferdeleg redd, fortel Ranveig. Ho har eit vagt, men usikkert, minne om at Årøen gjekk saman med skuleungane til Sørbotten den dagen.

Sjølv i dag tenkjer Ranveig på at det fall mykje ansvar på systera Ulrikka, som var konfirmert hausten før mora drukna.  – Det var Ulrikka som måtte ta støyten. Eg var i ein vanskeleg alder og heldt meg mykje opp i buda med besta og bestefar. Besta var så flinke med nevane og lærde meg å sy, spinne og strikke og å ha alt i orden. Ho var forferdeleg nøyen med at det skulle vere reint over alt, så vi vaska mykje.

Det minnest Elida også. Ho hugsar bestemora stod bøygd over staven sin og såg etter at Ulrikka og Ranveig skura og skura på golva, og at det aldri vart godt nok. «Der må du skrubbe meir», sa ho med dei. Eg var for lita til å vaske og hugsar enno kor nyttig eg kjende meg den dagen eg fekk vaske trappa. Denne vaskinga har vi visst hatt i oss og med oss alle, ler Elida.

Snakka helst ikkje om det

Den 3. november 1938 gifta Bernt Sørbotten seg opp att med Solveig Nordbotten, ei av kvinnene frå bygda som hadde vore der og hjelpt til etter at kona hans drukna. Elida hugsar at ho ikkje likte det, medan Ranveig minnest at ho kjende det som ei lette.  – Ho Solveig var eit  klokt og kjekt menneske. Ei skikkeleg husmor som laga god mat. Eg var 16 år og Solveig spurde kva eg tykte om at ho skulle flytte bort til oss. Eg svarde at det var eg glad for, for då slapp eg å vaske så mykje! «Og spesielt kjekt for han pappa», sa eg. Det var sant, for dei fekk det godt i lag og ho Solveig gjekk inn i mor sin stad på ein stillsleg og fin måte. Ulrikka var heime til han pappa gifta seg opp att, og då slapp ho fri og byrja i arbeid i Florø.

Det varierer kor mykje dei som vart morlause seinare snakka med eigne ungar om ulukka og at mor deira hadde drukna i 1934. Ranveig fekk born tidleg og budde i Botnane. For henne var det naturleg å fortelje borna om mora og ulukka. – Men det var ikkje noko vi snakka om i tide og utide. Merka vi at andre ikkje ville snakke om ulukka tagde vi stilt. Folk er ulike slik òg, seier Ranveig.

Elida flytta vekk og busette seg i Oslo med mann og barn, og snakka ikkje om det. Dottera, Anne Sigrid Kjelkenes, seier at ho og systera Kari var store før dei fekk vite om det. Dei kalla Solveig for Besta og det var ho som fortalde dei at ho ikkje var deira rette Besta.

– Eg likte ikkje at folk snakka til meg om ulukka og mamma. Den som snakka til oss ungane om det var ho Ragna i Botn og henne skydde vi som pesten. Vi måtte gå gjennom tunet der for å kome på skulen. Såg ho snurten i oss sa ho: «Stakkars dokke som har mist mor dokka». Det var vondt, men ikkje noko vi snakka om. Slik var det i den tid, slår Elida Kjelkenes fast.

Ranveig hugsar også at Ragna Øvrebotten var direkte og snakka om det som helst ikkje skulle snakkast om. – Men eg trur ikkje det var vondt meint frå Ragna si side. «Korleis går det med dokke?» brukte ho å spørje meg, og eg let om at det gjekk fint. Det er vel slik med dei fleste av oss at vi seier det går bra. Det er fyrst når vi er åleine med oss sjølve at vi kjenner korleis vi har det, og at det gjer vondt. Vi er nok ikkje dei einaste som har opplevd det, seier Ranveig Øvrebotn.

 

Faktaboks:

Tre drukna ved Opnarhella

Den 6. februar 1934 skulle ein del personar reise til Husefest i gravferda til Hans Husefest. For å kome til Husefest måtte dei enten gå langs den veglause stranda, mellom Sørbotten og Husefest, eller bruke sjøvegen med båt. Det vart mest brukt båt. Desse brukte båt og sidan vindforholda tillet det, heiste dei også segl. På veg sørover langs stranda såg dei Magnus Sørbotten kome gåande, han hadde ikkje vore klar til å fare då dei reiste frå Sørbotsvikja. Dei i båten ville leggje under land ved Opnarhella for å ta han med.

Denne manøveren fekk eit tragisk utfall då ei vindrose fylte seglet så mykje at båten kantra, visstnok på grunn av at tampen på seglet var surra fast. Fleira av dei ombord hamna under seglet og kom seg ikkje opp. Her omkom Aletta Sørbotten, 45 år, Maria Sørbotten, 52 år og Harald Sørbotten, 42 år. Anna Nøttingnes såg òg ut til å vere drukna. Men sonen Erling, som kom springande til frå Botnane, fekk henne på land og merka at det var liv i henne. Han bar mora over herdane og heim. På det viset rann mykje sjøvatn ut av kroppen og Anna overlevde.

Aletta Sørbotten, som var gift med Magnus Sørbotten, let etter seg 10 born. Den yngste knapt eit år gamal. Maria Sørbotten, som var gift med Bernt Sørbotten, hadde åtte born, det yngste seks år gamalt. Harald Sørbotten var ugift. Bernt Sørbotten, mannen til Maria, var med båten då den kolsigla ved Opnarhella. Han dei skulle i gravferd til, Hans Husefest, vart gravlagd på gravplassen i Botnane ulukkesdagen 6. februar 1934.

Borna til Aletta og Magnus Sørbotten: Margit (1915), Petra (1917), Anny (1918), Martin (1921), Signe (1922), Ragnvald (1924), Alfred (1926), Håkon (1928), Erling (1930), Nikolai (1933).

Borna til Maria og Bernt Sørbotten: Dorthea (1910), Ulrik Elias (1912), Magne (1914), Ulrikka (1916), Artur (1918-1919), Artur (1920), Ranveig Karen (1922), Torvald Paul (1925), Elida (1927).

Kjelder:
Ståle Sørbotten sitt stykke om drukningsulukker i Botnane, på denne nettsida.
Bygdebok for Bremanger, band 2, med oversikt over dei som miste mødrene sine.
Eigne intervju med Ranveig Øvrebotn 08.12.2018 og Elida Kjelkenes 12.01.2019.

/av
,

Oline Øvrebotten 100 år:

– Dagsnytt 18 må eg ha med meg

Aktualitetsprogrammet Dagsnytt 18 har knapt ein større tilhengar enn Oline Øvrebotten, som fyller 100 år 5. februar. Kjem du på besøk til henne mellom kl. 18.00 og 19.00 må du berre sette deg ned og teie stilt, for då sit ho i godstolen sin og ser på NRK 2.   – Dagsnytt 18 må eg ha med meg, der får eg oppsummert kva som går føre seg, seier ho og legg engasjert ut om korleis dei som var med klarde seg.

Brordotter til Oline, Silje Sande, arbeider i NRK Dagsnytt og til 99-årsdagen til Oline sende ho ei videohelsing frå programleiarane i Dagsnytt 18. – Det var no artig at dei brydde seg med ei gamal kjerring, ler Oline. Fredrik Solvang er sjølve gromguten av programleiarane.       – Men han var så flink at dei flytta han til Debatten i NRK 1 om torsdagane, legg ho til og veit ikkje heilt om ho likte det. – Men Espen Aas er ikkje så verst han heller.

Å fylgje med i samfunnsdebatten har alltid vore viktig for Oline, og ekstra viktig i alders år. Det held hovudet skjerpa og krutet turt. – Eg blir så arg på desse høgrefolka som alltid skal mistru og rakke ned på Arbeidarpartiet. Eg hugsar då vi fekk regjeringa Nygaardsvoll i 1935 og det vart viktig å få folk i arbeid. Her fekk karane ei krone dagen for å arbeide med vegen. Vi hadde neimen ikkje hatt den velferdsstaten vi har utan Arbeidarpartiet og no driv høgrekreftene og byggjer den ned, privatiserer og aukar skilnadane mellom fattige og rike. Eg tykkjer framleis at «Gjer di plikt, krev din rett» er ein god leveregel.

I det siste er det særleg utvidinga av regjeringa Solberg som har oppteke Oline og  statsministeren står ikkje høgt i kurs. – Det var om å gjere for Erna Solberg å få lokka KrF inn i regjeringa for at ho skulle få beholde makta. No når dei har reint fleirtal kan dei få gjennomført så mykje høgrepolitikk som dei berre vil. Dei får gjort mykje gale som ikkje let seg gjere om. Men han der Ropstad trur eg dei vil få mykje plage med.

Fattig, men trygg barndom

Oline Gudrun Sande vart fødd 5. februar 1919, i ei stove med jordgolv og ljore i taket. Foreldra Birgit og Olav Sande fekk seg opp nytt hus i Sletten det året ho vart fødd, men så fekk faren astma og kunne ikkje arbeide. Det var før det kom medisin mot astma. –  Han far sat på ein stol heile vintrane og hadde nok med å puste. Han kom seg då det kom medisin for sjukdomen på 1930-talet, fortel Oline.

 

Olav og Birgit Sande med dei fire vaksne borna i 1956. Frå venstre: Odd, Mathias, Oline og August.

 

– Men sjølv om vi var fattig så hadde eg ein trygg barndom. Det var varmt og godt og ro i heimen, seier Oline og fortel med glede om ein oppvekst med tre brødre, foreldre, besteforeldre og to gamletanter i eit trongbudd hus. Og ein mulithandikappa gut, Hans, som foreldra tok på seg stellet av, for betaling, då Oline var tre år. Dei måtte ha meir enn garden å leve av då faren vart sjuk.

– Han Hans var i konfirmasjonsalderen då han kom til oss, men mentalt var han ikkje årsgamal. Han kunne ikkje snakke, kjende ikkje mor si, åt alt han kom over, var brå og uroleg og skreik veldig mykje. Oline hugsar at ho kom over mor si ein dag ho sat på kjøkenet og grein, ei tid etter at Hans kom til dei : «Å, Herre Gud skal eg bale med dette resten av mi tid», hiksta mora.  – Det brende seg fast, det var ikkje vanleg å sjå mor mi grine.

Vi måtte ikkje ha Hans i 19 år, men han vart ein del av familien og mor hans ville så gjerne at han skulle få bli hjå oss. Ho hadde to søner som var sjuke og ei frisk dotter. Hans blei buande hjå oss til han døydde sist på 1930-talet. Han forma synet mitt på psykisk utviklingshemma , og det gjorde at eg vart aktiv i Saniteten då den i mange år arbeidde for å få opp Solbakken i Florø, seier Oline. Solbakken var ein arbeids- og pleieheim for psykisk utviklingshemma som vart opna i 1960. Oline var leiar for Saniteten i Botnane i mange år. Ho trur det var 15 år, men er ikkje sikker.

Pelssyerske i Bergen

Det var huspost eller arbeid på Vefring kafe i Florø som var den vanlege levemåten for jentene i Botnane når dei var konfirmerte. Oline trur ho var den fyrste jenta her som ikkje var nøgd med det. Ho ville gå i lære. Den fyrst husposten hadde ho i Florø i 1937, og i 1939 fekk ho huspost hjå familien Mugaas i Bergen. Dei hadde kafé og iskremsalong. – Dei var kommunistar og behandla oss tenestefolka veldig skikkeleg, minnest Oline. Men i 1940 kom krigen og då kom faren og henta henne og syskenebarnet Gerd heim til Botnane.  – Dei trong hjelp heime, for dei to eldste brødrene mine var i krigen. Eg var heime i eitt år, men ville så gjerne i lære, fortel ho.

I 1941 fekk ho eit tre månaders sykurs hjå faren fordi ho hadde vore heime og hjelpt til. Ho sette inn lysing i Bergens Tidende og fekk seg læreplass i Pelsforretninga Gullaksen. Ho skulle få 18 kroner veka i løn, sa kontorsjef Berg. Men Oline hadde rekna ut at ho måtte ha 20 kroner i veka for å klare seg. – Det var ei tante av han som bestemte. Så når eg takka nei til 18 kroner og gjekk sa ho: «Henne der skulle du ikke latt gå, for hun ville klare seg selv». Så kontorsjef Berg måtte ut og spore meg opp, smiler Oline nøgd.

– Vi var tolv syersker, men symaskina var vanskeleg for meg som er keivhendt, så eg ba om å få sy i fôret. Etter ei veke fekk eg 22 kroner i vekeløn. Eg tykte eg hadde kome til himmelriket; Tenk å arbeid frå 08.00 til 16.30, med ein times middagsfri om kvardagane, og ferdig på arbeid kl. 13.00 på laurdagane. Og fri heilt til måndag!

Oline Sande hadde vel 90 kroner i vekeløn då ho slutta som pelssyerske i 1947, for å reise heim til Botnane for å gifte seg med Abraham Øvrebotten, den 5. juli. – Her var ikkje lys ein gong, ler ho og rister på hovudet. (Botnane fekk lys i desember 1954).

Ikkje velkomen

– Eg hadde mykje å bevise som svigerdotter her på garden. Dei tykte ikkje eg var god nok, ei jente frå små kår, som attpåtil hadde vore i Bergen i fleire år. Sjølv om vi heime i Sletten hadde både innlagt vatn, vindmølle som gav oss lys, traktekaffi og andre «byvanar», sidan mor mi var frå Bergen. Men Ragna og Nils hadde nok forventa at han Abraham skulle finne seg ei sværare kone. Det var å bli gift inn i overklassen i bygda å kome hit inn i Øvrebotten, lærarfamilie og alt. Slik såg dei på det sjølve óg, seier Oline.

Oline og Abraham fekk tre born, Vigdis i 1948, Ingunn i 1951 og Norulv i 1955. – Eg var den fyrste her i bygda som fødde på sjukehus. Det var vanleg å føde heime, men her trur eg dei fleste tok etter meg og reise til sjukehuset i Florø. Eg hugsar eg var frykteleg redd for å få barn med handikapp, det var minna om Hans som slo inn då, seier ho.

Dei tre borna Vigdis, Norulv og Ingunn. Fotograf Horne tok både dette og brudebilete.

Forferdeleg å misse huset

Huset til Oline og Abraham brann ned 13. mars 1970. Det var ein laurdag og Abraham sat på kontoret sitt og skreiv på ei tale han skulle halde på ein fiskarfest i Bremanger om kvelden. Oline dreiv og vaska brakkene til dei som mudra ut leia, for å få større ferjer til å gå inn til den nye kaia i Korsnesvika. Brakkene stod framfor hagemuren deira.

–  Abraham merka brått at det kom sivande røyk langsmed husveggen, og då han skulle sjå til var det full fyr i den andre enden.  Det gamle huset var berre harpiks (kvae) og det var ikkje kjellar under, så det vart raskt til eit bål. Vi miste alt, absolutt alt, seier ho og tek ein liten pause.

– Det var forferdeleg å misse huset. Det er ryse å misse alt du eig når du er 50 år. Det var ikkje søtmjølk. Men det var berre å gå på på nytt. Eg hugsar eg sydde meg ny sunnfjordbunad til landsmøte i Saniteten i juni, men då fekk eg skjorta av bror min Odd.

Dei budde eit år i skulehuset medan det vart sett opp eit nytt hus, som Oline bur i den dag i dag.  – Vi flytte inn til jul i 1971. Eg likte meg godt i skulehuset og nekta å flytte inn i nyehuset før alt var ferdig. For det som ikkje er gjort før du flyttar inn det vert aldri gjort.

Alt vatn som ikkje renn i røyr er ein uting

Abraham kom tidleg med i kommunalt styre og stell i Bremanger. Oline kan ikkje hugse anna enn at han var aktiv i politikken. Han byrja i jordstyret og kom med i kommuenstyret på byrjinga av 1950-talet.

Abraham Øvrebotten representerte Arbeidarpartiet og var ordførar i Bremanger frå 1968 til 1979. Han sat i fylkestinget i Sogn og Fjordane frå 1968 til 1976, og frå 1980 til 1987. Han stod sentralt i sjukehusstriden som prega fylket i fleire tiår og var tilhengar av sentralsjukehuset i Førde.

– Det vart han ikkje populær av, men det brydde han seg ikkje om å vere. Han var berre overtydd om at fylket trong eit større sjukehus slik at vi slapp å fare til Bergen for det meste, seier Oline. Eit anna sentralt stridsemne i hans tid i politikken var kraftutbygging og han var tilhengar av å bygge ut fleire vassdrag som vart verna. Abraham var stolt av å bli kalla «kraftsosialist». Det meste kjende sitatet etter han er: «Alt vatn som ikkje renn i røyr er ein uting», sagt i ein debatt om kraftutbygging på eit landsmøte i Arbeidarpartiet.

Klypp frå Firdaposten sin reportasje om kronprinsparet sitt besøk i Bremanger i 1979. 

Prata med kongen om fjøsstell

Oline var samd med Abraham politisk og tykte det var viktig at han var aktiv i politikken, sjølv om det betydde at ho måtte stå for mykje av arbeidet heime. – Eg likte å arbeide både med kyrne og sauene. Sjølvsagt vart eg veldig bunda, det var ikkje ofte eg tok med tid til å vere med han på representasjonsoppdrag.

Men då det noverande kongeparet, Harald og Sonja, vitja Bremanger kommune som kronprinspar 16. juni 1979 var ordførarkona med. Ho hugsar det godt og når eg spør kva ho snakka med dei om så var det fjøsstell. Dei hadde nett fått seg nytt fjøs på Skaugum og Harald var interessert i å høyre om stell av dyr, kva som måtte til for at kyrne skulle mjølke betre, sjukdomar dei kunne få og råd for å førebygge slike.
– Dei var like til folk å ha med å gjere, minnest Oline.

Her høver det å smette inn ei historie som Synøve og Asbjørn Sande i Svelgen fortel om dette besøket. Synøve serverte på hotellet og hugsar at praten gjekk lett, og at det var god stemning rundt bordet. Ordførarparet og kronprinsparet såg ut til å trivast i lag. Asbjørn hadde blankpussa skorne sine for å køyre kronprinsparet dei få metrane frå hotellet i Svelgen og ned på kaia, der kongeskipet låg på hamna.

Asbjørn stod ute saman med ein politimann og venta. Men det varde og rakk. Inne hadde dei god tid. Abraham fortalde historier og kronprinsparet lo og slappa av. Dei hadde det ikkje travelt med å kome seg vidare til Florø. Asbjørn Sande hugsar enno då dei endeleg kom ut på trappa. Abraham strekte ut høgre armen og sa; «Jammen er det ikkje opplett, då trur eg vi går ned på kaia». Og slik vart det, og Asbjørn med dei blankpussa skorne fekk ingen køyretur og ler godt av historia den dag i dag.

Abraham døydde brått i 1992, nokre veker etter nyttårsorkanen. – Det kom brått og uventa. Eg var to år eldre enn han og hadde visst innbilt meg at eg skulle fare fyrst. Han vart berre 69 år. Vi hadde tre små barnebarn som vi gledde oss til å bli kjende med, og så var han brått borte. Det var tungt og trist, men det nyttar ikkje på legge seg føre, livet må gå vidare, slær Oline fast.

Våren etter at mannen døydde sende ho til fjells 70 sauer og lam, med hjelp frå borna og bygda sin alt-mogeleg-mann Ragnvald Sørbotten. Ho reduserte saueflokken ein god del om hausten, men hadde gleda av å drive med sau i mange år etterpå.  Det sat langt inne å kvitte seg med sauene, for det var så godt selskap i dei.

 

 

 

 

 

 

Oline med borneborna, Ida, Vetle og Julie. Ida og Vetle er tvillingar.

– Eg har streta på

Det siste tiåret har Oline brote det som er å bryte av armar og bein og kvar gong sjukebilen har henta henne har ho frykta at ho ikkje skulle kome seg heim att. – Men eg gror så lett saman, nett som ein ungdom, seier doktarane.

Dottera Ingunn har hjelpt henne mykje og vore heime mest kvar helg når ho ikkje var på arbeid. Og Oline si store glede er at borneborna med kjærastar likar seg i Botnane og kjem på besøk så ofte dei kan. Særleg er haustane med hjortejakt kjekke, då er dei mykje heime.

– Eg har streta på for å vere heime så lenge eg kan. Eg har sagt med familien at dei ikkje må bli lei seg om dei finn meg her død. Det er slik eg helst vil fare. Så lenge hovudet fungerer har eg det best heime, og det held enno. Eg gjer alt i mitt eige tempo; lagar mat, et, spøtar, les aviser, høyrer på radio og ser fjernsyn. Men så er det desse forbaska føtene som ikkje vil bere meg lenge, seier ho og ser opprådd ned på beina sine og vidare til rullatoren. Det er bale og tungvindt å vere avhengig av den for ei som var van til å vere både rask og lett på foten.

 

 

Oline med krumkakebaksten jula 2018.

Foto: Ingunn Øvrebotten.

 

– No vil eg vere heime til eg er 100 år, feire dagen skikkeleg og så får vi sjå, seier ho. Oline har vore nokre vender på den nye sjukeheimen i Svelgen, på kortare opphald. Ho tykkjer det er ein flotte sjukeheim og det er greitt å vere der når du må.

– Men eg er redd eg forfell fort om eg hamnar der fast. Slik er det berre, det trur eg ikkje vi rår med.  Samstundes må eg vedgå at eg er trøtt no og kreftene svingar frå dag til deg. Eg har nådd ein alder ingen har opplevd før i Botnane. Det skulle dei ha sett dei som tykte eg var så lita og nåsleg då eg var unge at eg knapt kunne vekse opp, skrattler ho førnøgd

– Men det er fortærande og trist at eg ikkje skal få oppleve ei ny regjering………… No dei har fleirtal er det ikkje realistisk at eg lever i 2,5 år til. Men då håpar eg for landet og dykk som lever at det vert regjeringsskifte!

 

 

 

Intervju: Magni Øvrebotten 25.01.19.

 

 

 

/av

Ubetalte graver vert sletta

 

Bremanger kyrkjelege felleskontor skal slette fleire graver på gravstaden i Botnane, både i vår og til hausten. Sekretær Britt Mulelid seier at det gjeld graver som etterkomarane ikkje ynskjer å betale for lenger, og graver det ikkje har lukkast å finne etterkomarar til.
– Det er foreldre, besteforeldre, tanter og onklar, og nokre oldeforeldre, folk betalar for. Mange bur andre stader, er langt ute i slekta og har ikkje noko forhold til den/dei døde, og seier frå at dei ikkje vil betale for gravene lenger. Då kan vi slette dei, seier Mulelid. Men førebels veit ho ikkje kor mange det blir snakk om.

– Korleis får de tak i dei rette etterkomarane?

– Pårørande pliktar å gje beskjed til kyrkjekontoret om kven som tek over ansvaret for å betale festeavgift når den som har gjort det døyr. Vi sender ofte eit brev til den etterkomaren vi har kontakt med i samband med gravferda. Stort sett gjev folk beskjed om dei vil betale eller ikkje, seier Britt Mulelid.
Det er viktig at dei som ikkje vil betale seier frå til resten av familien om det, for det kan vere ulikt syn på det i familien og andre som ynskjer å betale for grava(ene). – Når vi ikkje veit kven som eig gravene brukar vi bygdebøkene ein del og snakkar med folk som er lokalkjende, prøver å finne ut kven som steller gravene, osv. Men heilt oversikt får vi ikkje, seier Britt Mulelid.

Nye betalarar til gamle graver

– Kan nye eigarar av gardar og hus betale for gamle graver når etterkomarane ikkje vil eller ikkje finst, for å ta vare på gravene som historiske minne?

– Ja, det kan dei. Det er heller ikkje uvanleg at fleire går saman om å betale for graver. Men vi må vite kven som er festar (dvs. betalar), slik at vi har nokon å vende oss til.

– Kan ein «adoptere» ei grav og betale for ho for å unngå at grava vert sletta?

– Ja, det er ikkje noko i vegen for det. Berre folk tek kontakt med oss og vi veit kven som er festar.

– Kvifor er det så viktig å slette graver på ein gravstad der det er god plass?

– Vi på kyrkjekontoret må rette oss etter dei vedtak, lover og forskrifter som finst, og behandle alle likt. Vi kan heller ikkje vere ansvarlege for graver ingen har ansvaret for, til dømes passe på at gravsteinar ikkje veltar, osv.

– Det er altså ikkje skilnad på ein gravstad i Oslo, der det er liten plass, og ein bygdegravstad som den i Botnane, med god plass?

– Nei, i prinsippet ikkje. Men når graver vert sletta kan det vere ei løysing å lage ein «vegg» med alle namna på, slik at dei ikkje vert borte. Det vert gjort enkelte stader, seier Mulelid.

Fredingstid på 30 år

Det er kommunestyret som vedtek satsane for kva folk skal betale i festeavgift for gravene. Mulelid trur Bremanger kommune ligg nokså midt på treet med satsane. I Bremanger er det 30 års fredingstid på graver. Det vil seie at du ikkje skal betale for grava før etter 30 år.

To enkeltgraver som er kopla i hop (ektefeller) vert sett på som ei fellesgrav, og då må vi betale med utgangspunkt i den som vart gravlagd fyrst. Ei enkeltgrav, som er under 60 år, kostar i dag 2000 kroner for 10 år. Er grava eldre enn 60 år kostar ho 4000 kroner for 10 år. Det var på 1990-talet det vart innført betaling for gravminne og pengane som kjem inn vert mellom anna brukt til å halde gravstadane ved like, slå graset, osv.

På fjesboksida til Botnane og Årebrot grendalag har mange engasjert seg i spørsmålet om sletting av graver. Det er ein debatt som blussar opp med ujamne mellomrom når det brått vert fjerna graver på gravstaden. Britt Mulelid håpar at dei har fått varsla dei rette etterkomarane til dei gravene dei har tenkt å slette, men heilt sikre kan dei aldri vere på det. Fleire har ikkje svart enno. Sekretær Britt Mulelid kan ein kontakte på mobil 916 10 469.

Les meir om historia til gravstaden i Botnane her

 

22.01.19. Magni Øvrebotten

/av

72 hjortar skotne i Botnane

Les mer
/av

Omvisingar på Diktarstien til våren

Les mer
/av

Julekort med kystmotiv

Fridtjov Urdal har laga julekort med kystmotiv etter at ein professor nyleg lurde på om vestlendingar får mindreverdskjensle av alle snø – og innlandsmotiv på julekorta. – Kva kan ikkje dette ha gjort med oss som ein gong var uskuldige born? – Kva kan alt maset om kvit jul i 2018 gje av traumer  i 2038? Då vil det truleg vere endå meir juleregn, over endå større delar av landet?

Det var (er) alltid innlands- og snømotiv på julekorta før. Jula var kvit med fuglenekt med snø på. Tømmerbrune hus. Ikkje ein båt eller ei bu. Ikkje så godt som ei regnbyge og grå veggar.

Nei, i fuglebandet var det silande vått og utepæra skein i vasspyttane i tunet. Sjølvsagt hende det at at jula var kvit, så kvit at ho vart svart. Då hadde lysledningane slitna av all snøen. Då var det julestemning med oljelampe og ovnsdur. Berre så synd at nostalgibegeistringa den gongen var heller dårleg, eller mangelfullt utvikla. Dessutan så måka vi snø for hand den gongen.

God jul.

 

 

 

 

 

 

/av
,

Kommunane må få opp farten!

Av Åsmund Berthelsen, leiar i styret i Botnane og Årebrot grendalag

Både Botnane og Årebrot treng ei skikkeleg breibandløysing. Styret i grendalaget sender no brev til Bremanger kommune og ber om fortgang i arbeidet med å få breiband til alle delane av kommunen. Grendalaget vil også sende brev til Flora kommune for å få ei løysing for Årebrot,  lik den øyane får med fiber.

Bremanger kommune er i gang med å lage ein strategi for å skaffe alle i kommunen tilfredstillande breiband. Dette må dei for å få statleg støtte. I strategien vil kommunen prioritere områda som er att for breibandutbygging.

Botnane er eitt av områda. Selskapet Enivest har levert eit tilbod om breibandløysing for bygda. Dei foreslår radiolinje og trådlaust breiband. Løysinga er radiolink frå sjukeheimen i Kalvåg til ny mast i Botnane. Linken er forsynt med kapasitet direkte frå fiberløysinga til Enivest i Kalvåg. Frå den nye masta vert det distribuert på radiolink til sluttkundar og husstandar.

Tilbodet frå Enivest var i mai månad på 536.000 kr. Det er knytt ein del krav til løysinga. Mellom anna at selskapet må få selt radioløysing til 10 kundar i Botnane før oppstart og at bygging av strumline til stasjonane ikkje overstig 100.00 kr.

Utbygginga må verte finansiert med betaling frå husstandar/verksemder, kommunale midlar og statleg støtte gjennom Norsk kommunikasjonsmyndighet (Nkom). Kva prisen vert for kvar einskild i bygda er endå ikkje klart, og vert truleg ikkje klart før strategien er ferdig handsama politisk i kommunen. Når den er det, vert den sendt over til fylkeskommunen. Fylkeskommunen skal rangere prosjekta og sender vidare til Nkom for godkjenning.

 

Styret i grendalaget arbeider for å få prosessen til å gå raskare. Bygda treng skikkeleg breiband no, både husstandane og ikkje minst settefiskanlegget.

Skuleelevar får til dømes ikkje levert skulearbeidet sitt på nett, slik dei skal gjere.

I tillegg til dårleg breiband er også mobildekninga dårleg i deler av bygda.

Grendalaget sender no brev til kommunen der ein ber om fortgang i arbeidet med strategien og ei avklaring på kva det vil koste for sluttbrukarane. Styret i laget oppmodar også alle i bygda, både husstandar og verksemder om så snart som mogleg å sende brev til kommunen om behovet for breiband raskt.

Heller ikkje på Årebrot er det tilfredstillande breiband. Grendalaget vil difor også vende seg til Flora kommune for å få ei løysing lik den øyane no får med fiber.

Styret i grendalaget meiner det er viktig med eit politisk press både i Bremanger og Flora, for å få løyst dette så snart som mogleg. Mangel på skikkeleg breiband er eit problem for alle!

.

 

/av
,

Historia om Hellebrotbåten

Av Ståle Sørbotten

Dreg du sørover på Frøysjøvegen (fv 577), og kjem til  Nordbottenstranda i Botnane, passerer du på styrbord side Nøre gravrøysa og rett nord for Søre gravrøysa passerar du Frivika. Der på babord side, oppunder hamrelaget ligg «Hellebrotbåten», ein båt oppmurt av heller.

 

Han har stått der sidan 1930-talet. Sannsynlegvis vart «kjølen» strekt tidleg på 1930-talet. Han er skapt av initiativrike ungdomar og born frå Nordbotten og Sletten og var i ei årrekke ein ynda leikeplass for 10,11,12 og 13-åringar i området.

Det var Mathias Sande i Sletten og Hermund Øvrebotten på Støylabruket som var opphavsmennene til «båten». Seinare kom Johannes Nordbotten og Otto Nordbotten inn i «Rederiet» og ei tid etter også Jon Øvrebotten og Anders Sørbotten. Vi kan vel sei at i 1930 og 1940- åra, og litt ut på 1950-talet, har borna i Nordbotten og Sletten hatt si tid på «Hellebrotbåten» på Frivika.

«Skipsbyggarane» brukte berghammaren som babord side på  båten, medan dei mura styrbord side av heller som dei fann i terrenget. Dei hadde fått lov av grunneigarane – fellesskapet i Nordbotten/Sletten –  til å ta av dei småhellene som var der.  Som dekk og tak på styrehuset brukte dei større heller, så sannsynlegvis tok dei seg litt til rettes. Dei rekna vel med at det var lettare å få tilgjeving når byggearbeidet var gjennomført. Ikkje rettare eg minnest var det brukt ein del trematerial som bjelkar for dekk og tak, så det var vel ikkje nok store heller.

Mathias Sande og Hermund Øvrebotten trekte seg etter kvart ut av «rederiet». Dei følte seg nok for store til å blande seg med dei yngre som meir eller mindre melde seg inn i «rederiet», og fekk andre interesser som drog meir. Det var visst Otto Nordbotten og Johannes Nordbotten som fullførde bygget.

Seperator frå Garden

«Båten» var innreia med eit styrehus, eit maskinrom i midten, ei kahytt bak og ein lugar framme. Han måtte ha ei maskin. Oppe i Garden hadde dei ståande ein gamal utrangert separator og den meinte Otto og Johannes høvde til motor. Ingen skulle vite om det då dei bar seperatoren opp i utmarka og nord ovanfor Slettegardane. Der tok Mathias og Hermund over og bar seperatoren nord til  «Hellebrotbåten»  og plasserte han i maskinrommet.  Johannes fortel at han til sist hadde fortalt mor si, Aletta, kva dei hadde gjort. Seperatoren var ikkje brukande, så ho hadde sagt at det fekk no gå, men dei kunne godt ha spurt før dei for med han.

Dei la ei røyrleidning frå ei lita tjønn opp på bergkanten, over kanten og ned i «maskinrommet».  Røyrleidninga gjekk over ei lita høgde. Vatnet rann difor ikkje ned til «maskineriet» av seg sjølv. Dei måtte, ikkje rettare eg minnest suge vatnet over kanten for å få det til å renne. Eg hadde inntrykk av at det ikkje var ei enkel sak. Dei kom visst ikkje så langt at dei fekk laga vasshjul til å drive seperatoren med. Dei måtte bruke handemakt.

Den omtalte tjønna. Foto; Ståle Sørbotten

«Maskinrommet» var ikkje ikkje tilgjengeleg for oss «barnsungane». Det som skjedde der kunne ikkje openberast for oss «næmingar», men ein gong hugsar eg vi fekk lov til å glytte ned i rommet eit lite sekund. Men så vart luka stengd. Eg tykte likevel eg hadde vore vitne til ei stor oppleving.  Seinare skjønte eg at det ikkje var mykje mystikk med «maskinrommet».

No er nok «Hellebrotbåten»  gått i «opplag» for godt. Dekk og tak er brotna saman enten av elde, eller med menneskeleg hjelp, for å hindre fallgruber for born som måtte finne på å granske kva eldre generasjonar har halde på med.

Sannsynlegvis var Odd Sande og eg, og kanskje Harald Langø, dei siste som «gjekk frå borde» frå «Hellebrotbåten»  og overlet han til naturen sin gang. No er han ein ynda stad for ville vekster – blom og einestabbe.

Ståle Sørbotten ( i midten) syner fram Hellebrotbåten til svigersonen Vebjørn Arntzen og barnebarnet Linus Arntzen Sørbotten, sommaren 2012. Foto: Kirsti Hole

For min barnegenerasjon, som ikkje hadde mobiltelefon og nettbrett med dataspel å putle med, var aktiviteten i «Hellebrotbåten»  ein leik vi ser tilbake på med mykje glede.

Det var ei gledestund å sjå og høyre kor Johannes Nordbotten, som nærmar seg 91 år, lysna opp då eg fekk han til å fortelje om starten og drifta  av «Hellebrotbåten». Han var heller ikkje tung å be då eg bad han vere med  meg nord på Frivika for å ta nokre bilete.

«Bergpreika» til Mathias

Då vegen mellom Myklebust og Botnane vart opna og teken i bruk (1993), førde det til ei «valfarting» av framande som ville plukke stein og heller. Det tok heilt overhand. Det var til og med ein person som hadde vore nede i Nøre gravrøysa for å leite etter gravstein til kona si.

Alt dette styret førde til at ein del av grunneigarane i Nordbotten ville  rive ned «Hellebrotbåten» og fordele hellene på bruka. Audun Sande fortel at dei kom tidleg ein laurdagsmorgon og ville ha han med på arbeidet. Han var so heldig at farbroren hans Mathias Sande, ein av pionerane for byggearbeidet, var heime på ein ferietur.  Han meinte at «Hellebrotbåten» som han og Hermund på Støylen bygd opp, måtte få stå i fred. Han gjorde ingen fortred. Skulle dei rive ned og dele desse hellene fekk dei og reise opp under fjellet og dele steinen der oppe og, for den var óg felles», meinte Mathias.

Etter denne «Bergpreika» i miniatyr, vart rivinga lagd død og blommen og einestabben fekk fortsette å  fylle styrehus og maskinrom som før.

Johannes Nordbotten og Ståle Sørbotten framfor restane av Hellebrotbåten. Foto: Elisabeth Ruud Nordbotten

Her står to av brukarane av «båten», Johannes Nordbotten som var ein av dei første som kom inn i «rederiet». Ståle Sørbotten er sannsynlegvis den siste som gjekk frå borde og overlet «båten» til forfallet. Otto Nordbotten, som óg var ein dei første brukarane av «båten», bur på aldersheimen i Ulsteinvik. Desse tre er dei siste gjenlevande «sjømennene».

Vi vil sende ei varm helsing til Otto Nordbotten og ønskje at einkvan kan vise han artikkelen og bileta.

Her kan det høve med byrjinga på diktet «Tungt glir båten», av Jan-Magnus Bruheim.

Tungt glid båten. Fylt av draumar,

over opne, vide hav.                                      

Møter brot og understraumar

som vil søkkje han i kav.

 

Himlen myrknar. Stormen vaknar

just som soli klårast skein.                    

Draumane glid over ripa

ned i kavet, ein og ein.

 

 

/av

Vellukka hjortefest

Les mer
/av

Kinn eller Bremanger?

Botnane og Årebrot grendalag hadde invitert ordførarane i Flora og Bremanger til sundagskafeen den 14.oktober, for å drøfte kva som skjer med dei to bygdene når Kinn kommune er ein røyndom den 1.1.2020.  Møtet har vekt merksemd , og både Fjordenes Tidende og Firdaposten har hatt oppslag om det.

Det kom bra med folk. Mange var engasjerte. Meininga med møtet var å reise spørsmålet og få diskusjon om kva som eventuelt tener dei to bygdene best i framtida. Konklusjonen var at det vil vere ein føremon at bygdene høyrer til same kommunen. Det mest nærliggande for mange er å tenkje at då må det bli som ein del av Kinn. Men det vart på møtet også stilt spørsmål om bygdene heller burde bli ein del av Bremanger.

Tidlegare har årsmøte i grendalaget gått inn for at Bremanger skal slå seg saman med Flora og Vågsøy og bli ein del av Kinn kommune. Såleis vil det vere naturleg at grendalaget framover arbeider for at Bremanger vert ein del av Kinn kommune. Grendalaget har ikkje drøfta eller teke stilling til ei eventuell grensejustering.

 

Åsmund Berthelsen

(Styreleiar i Botnane og Årebrot grendalag)

/av