, ,

Naud er skam, endå om ho er gamal 

Få ting er meir skammeleg enn naud. Difor talast og minnest det lite frå tida då det fanst matnaud her i bygdene, for berre snautt 100 år attende. Då er det ikkje tale om krig, men rett og slett matnaud kring om i stovene. Men var det matnaud her som folk hadde havet så nær? Det var vel alltid råd å få seg ein mort og to?

Det er ikkje sikkert det var så enkelt. Det var heimar og huslydar der dei ikkje hadde båt, og om dei hadde så kunne det vere smått med reiskap utover handsnøre. Og sume år var svartår, det var uår på sjø, så vel som på land. Då var matmangelen ein realitet i mange heimar.

Det var ikkje så at folk ikkje ville hjelpe, men då krevst det noko å hjelpe av. Dessutan var matmangelen ei skam ein nødig synte fram. Om vi ungane var bort i gardane og vart bydde mat, så skulle vi takke nei, for elles kunne folk tru dei ikkje hadde mat heime. Det var hardt mange gonger når vi var svoltne og ikkje viste om det var noko å få heime heller. Dei små jordlappane som utgjorde gardane her var ikkje mykje å forlite seg på. Om karane var vekke på fiske, eller borte på anna arbeid, så var det slett ikkje sikkert at dei hadde reide pengar å sende heim til kvinnfolk og ungar. Slo det til med sjukdom og ulukke var vegen ut i naud kort. Dette er ei soge som ein ugjerne fortel sjølv om eins eigen slekt og familie var ein del av det, Naud er skam endå om ho er gammal.

 

Legdekallen låg i fjøsen. Databilete av Fridtjov Urdal.

Legdekallen låg i fjøsen

Å gå på legd var den gamle sosial-ordninga, for dei som var gamle og fattige og sjølv ikkje hadde midlar til eige livsunderhald, eller kunne gjere arbeid. Då måtte dei på bygda. Dei kunne ha fast tilhald på ein gard eller dei vart frakta rundt frå gard til gard, eller det var nokre gardar eller plassar som delte på eit legdeslem.

I min barndom høyrde eg om ein stad her i bygda at dei hadde legdekallen liggjande i fjøsen. I ettertid vart det lagt folk til last at dei for slik åt. Det kan synast som om dette var ei nedverdigande og inhuman framferd, men går ein attende til den tida då dette hende, slutten av 1800-talet, så var ikkje det å ligge i fjøsen nokon dårleg stad å vere.  Om der ikkje var så heilt patent når det gjeld hygiene-standaren og lukta, så var det ikkje kaldt all den tid ein hadde varmen frå beista. Og det talde mykje i ei tid då det å skaffe til rettes ved var svært arbeidskrevjande, anten det no var tre eller torv. At kosten kunne vere skral, og at husets folk så godt dei kunne  freista pine arbeid ut or  legdefolk, var noko folk den gong skjøna seg vel på. Den som ikkje vil arbeide «skal heller ikke æde». I Synnervåg plagdest dei visst lenge med ei legdekjerring som vart sengeliggjande og ikkje ville daue.

«Engel i kaffikopp». Databilete av Fridtjov Urdal 

Ho som såg englar 

Det vart fortalt om ei som budde på Vikja. Ho hadde det heller smått, så ho rak stundom i gardane for å få noko å leve av. Men all den tid Vårherre ser til sine så hadde ho fått den gjevnaden at ho kunne sjå englar på høglys dag.

Det var helst når nokon hadde døydd at desse englane synte seg. Bodskapen var at dei vart henta til himmels. Så snart eit dødsfall spurdest så møtte ho fram i sørgjehuset og fortalde kva ho hadde sett. Kor vidt folk trudde noko vidare på desse syna skal vera usagt, men skikken vare at synet vart honorert i kaffi og eit mål mat.

Då han gamle Thore i Husefest (1819-1913) gjekk or tida hadde ho visst fortalt at ho hadde sett fleire englar. Det heldt folk for rimeleg all den tid at skulle ein få gamle Thoren med seg til himmels så nytta det nok ikkje berre med ein engel.

Det gjekk óg det ordet at dei trudde han gjekk att nord i Husefest. Han var ikkje før komen i jorda før der synte seg ein rev som var svært nærsøken, og som det ikkje beit skot på. Det meinte/sa folk «de ska sjå det er Thoren som går atte so ein røv, jau, da skulle høve seg».

Thore Hansen Husefest var ein framtøk og driftig kar som stelte med mangt og mykje. Ikkje berre var han ein dugande notbas og forretningsmann, han var óg dugande i fleire handverk, mellom anna som smed. Trass dette fekk han ikkje noko eintydig rosande ettermæle. Til det var han for påhalden og vanskeleg å kome til rettes med.

Av Fridtjov Urdal, februar 2023.

/av
, ,

Fridtjov fortel om det han har blitt fortalt

– Det er merkeleg kor det eine minnet hektar seg på eit nytt, eller rettare sagt eit gamalt. Eg var ein slik unge som hadde glede av å sitje og høyre på vaksenpratet, og mykje av det eg høyrde skulle det ta tid før eg skjøna, seier Fridtjov Urdal. Han slær også fast at det er ingenting det vert så mange versjonar av som det som ikkje skulle snakkast om. Her fortel han vidare litt av det han har blitt fortalt:

Gode emne var best å la stå. Databilete av Fridtjov Urdal.

Då Vår Herre gjorde rett og skil i Sunnervåg

I eldre tider var det landskapet som vi kjenner her langs strendene heilt annleis. Det var eit bert og til dels skog- og krattlaust landskap. Hard nedbeiting heldt voksteren nede. Det som voks opp vart freista teke vel vare på og utnytta til alt anna en ved. Det var nær ei overdådigheit å felle veksande tre for å bruke det til ved. Det var rikeleg anna å bruke materialen til. Det kunne vere så mangt, ein kunne sjå på ein rogn eller ei bjørk og sjå at når ho fekk nokre år til på seg så kunne det verte eit godt mei-emne under ein slede, eller det helt på å vekse seg til ei brukande skok. Det kunne vere til sjølvbruk, men óg for sal.

Ein sette ikkje vedøksa i noko som kunne verte ein båtkeip eller ei ny åre, ein la det til sides eller let det stå på rot til ein hadde bruk for det. Døma kan gjerast uendelege. Alt måtte takast vare på. Av ei krokete einerot kunne der verte ei usliteleg hovd. Ei slik utnytting førde stundom som rimeleg kan vere til usemje. Somme tider vart det så gale at høgare makter måtte gripe inn.

Ein gong måtte Vår Herre døme mellom bruka i Synnervåg. I grenseskilje mellom dei inna i elva og dei uta i elva stod det den gong ei gammal stor bjørk. Båe brukarane såg seg mun i denne og båe meinte dei at bjørka tvillaust stod på deira mark. Det vart gardastrid og ufred i lange tider. Den eine skjelte ut hin for å vere ein einøygd kjeltring og tjuv, og ufreden vart ikkje mindre av det. Det var då Vår Herre greip inn og let lynet slå ned, så bjørka vart splintra og kløyvd. Eit slikt fingerpeik frå det høge gjorde til at ingen torde røre det falne treet. Bestemor mi fortalde at ho kunne hugse at der låg att av det då ho var unge. Om denne gudsdommen førde til forsoning veit eg ikkje.

Smeden miste hammaren og grannen miste auga

Det var ein her i bygda som dreiv ein del som smed. Han vart sæleg halden for å vere ein god bitjarn-smed, som var flink med alt slag verktøy. Ein dag var tyngste hammaren vekke og ikkje att finnande. Han måtte vere stolen og smeden trudde han visste kven tjuven var. No høvde det seg slik at det var ein i bygda som kunne kunsten å syne tjuvar. Det vart gjort i eit kar med vatn, som så vart dekka til og lese over. Så vart overtrekket drege til sides og tjuven vart synt. Men denne gongen ville ikkje denne karen syne tjuven. »Men eg kan merkje han til deg», sa han. Ja, det kunne han gjere, men det måtte ikkje vere slik at det gjekk på livet laust. Same dagen miste grannen eine auga. Han var merkt. 

Vedløyse og torvstikking, uteslåttar og tangskjering   

Sjølv på dei gardar og bruk som hadde skog vart det skore brenntorv for å spare.  Den staden der dette enno er synleg er i myra over Gjytten (Opp i torvmyra), og der vart det skore brenntorv til etter krigen, ikkje rettare eg veit.

På 1960-talet stod der enno ein torvsjå att under ein hammar. Den siste som skar var så vidt eg veit han Gustav på Kvalvika. I myrane nord for Lonene var det óg strukturar som kunne tyde på torvstikking, så også i myrane sør mot Brotet. Det var ikkje berre tre som kunne føre til konfliktar, men også beiting og sanking i utmark. Det meste av slike rettar var nedfelt i dokument, men dei var ikkje så lette å få hand så til kvardags, og langt frå alle var «brevsynte», som ein sa. Det var alle dei avtalane og lovnadane som var gjort der og då, og som berre den eine parten hugsa. Mellom Gamlebøen og Ura hadde det vore usemje om lyngskjering og det så pass at det visst var nære på at dei hadde brukt sigden på kvarandre.

Utmarksslåttar var det óg ein del av. Var det ein holme, ei skor eller slette med gras, så vart det slege. Den garden som dreiv lengst med utslått var Ura. Dei slo Lonene-holmane til fram på 1960 talet. Holmane låg så lågt at om det kom ei regnbye eller to så flaut graset bort. Så der måtte ein ta mange omsyn skulle ein få hausta. Ei tid hadde dei to hesjar nest nede i Futelida og ei lita utløe (Det skal ha vore i ho Juditta og han Matias si tid). I min barndom låg det att eit par svillestokkar av den utløa. Den tid løa var i bruk skulle dei ha slege Slokemyra og ein stad inne i dalen. Den tid eg hugsar bar dei rågras-børene frå Lonene og heim på Ura. Det er kring 2 km fram og attende. Det var dyre strå.

Tang vart og skore til beist, men det er så vidt eg kan hugse i at det vart brukt.  Av dei stader eg veit det vart skore tang til fôr er Vågen, Løype, Kvia og Ura, Det vart óg nokre gonger skore tang som vart levert i Gunhildvågen i Florø. Eg trur det var han Agnar Faye som stod for det, i alle høve var det Vikagavlen dei brukte til føring. Eg hugsar vi sto på skuleplassen på Ura og såg den tunglasta gavlen på veg ut vika. Det må ha vore kring 1962.

«No kan du gå inn og seie til mor di at ho kan berre daue»

Ho Maria på Løype var nok ikkje av dei mildaste, men ho hadde óg røynt sitt. Når eg skulle til sjøen for å hente posten var eg ofte inne hjå henne i kårstova på Løype, ho hadde største rommet i huset for seg sjølv. Ho bydde på kamferdrops og ville vite nytt. Det var ingen som fortalde ho det slag, meinte ho. Eg hadde ikkje så mykje å by på eg heller i så måte, men ho kunne fortelje.

Kor det gjekk føre seg veit eg ikkje, men emne likkiste vart i alle høve ein gong nemnd. Då fortalde ho at i hennar tid så skaffa ein slikt til veges sjølv kring om på gardane. Ho fortalde at mora hadde vorte bråsjuk og låg og talmast, så det nok var på siste tida, Faren stod på tunet og telgde til bord og gjorde til kiste. Då han var ferdig sa han: «No kan du gå inn te hinne mor di og sei at no kan ho berre daue, for no er kista hinnar ferdige». «Eg so gjorde, men ho mor livna no til att den gongen», fortalde Maria på Løype.

Den framande. Databilete av Fridtjov Urdal.

Den framande i Seljestokken

Dette skulle vere noko som hende eit av dei fyrste åra etter at det gamle huset (no rive) i Seljestokken var bygt. Det sat to, tre karar ute på trappa. Det var klåre dagen, då ser dei ein mann kome opp sjøvegen. Dette tykte dei var underleg, for dei hadde ikkje sett at der kom båt. Ikkje kjende dei mannen heller, og ikkje verka det som han brydde seg med dei heller endå dei både helste og tala til. Den framande gjekk inn i kjellaren. Dei for etter, for å sjå kven dette var, men der var ingen å finne.

Han Pitter måtte under jord

Han Peder, som budde på det dei kalla Pitterplassen, gjekk for å vera svært ovtruen. Ei tid hadde han vore så ille plaga av verk at han var mest ikkje god til å arbeide. Han var sikker på at det var einkvan som hadde sett ilt på han. Sjølv trudde han at det var ei som heite Samelina, som han visst hadde eitkvart uoppgjort med.

 

Pitter bøtte seg for torv. Databilete laga av Fridtjov Urdal.

Men Peder visste råd for slikt. Han måtte under jord, då ville trollskapen sleppe og gå attende på den som hadde sendt den i veg. Det gjorde han på følgjande vis: Han skar opp ei torvremse, som var hengande jordfast i båe endar, og så smaug han seg under. Han Nils i Seljestokken, son hans Karnils, hadde kome på Peder då han nett var ferdig. Då vart Pitteren rykande sint. «Hadde du kome på meg før eg var ute på hi sida, so kunne eg ha vore daude no», let han om. Det var såleis på ingen måte ufarleg å gjere slik. Korleis det gjekk med ho som heite Samelina veit eg ikkje.

Blått lys i Breivika

I min barndom var det ein viss omgang mellom oss på Kvia og dei i Breivika. Eg minst at ho Kristi var på vitjing to gonger. Det var moro, for ho og bestemor mi hadde mykje å prate om frå gamle dagar. Mellom anna det at det skulle ha vore einkvan i Breivika som kom vekk/drukna. Kven, kvar og når veit eg ikkje, det feste seg ikkje i minne.

Det som var verdt å hugse var det som vart fortalt hadde hendt rett føreåt. Då hadde dei i Breivika sett eit blått blafrande lys, som tre gonger hadde kome opp frå støa og opp mot tunet før det slokna. Dei hadde skjønt at det ikkje var noko godt varsel, og det var det heller ikkje.

Den utrygge senga i gamlebua i Husefest

I Husefest er det gamal busetnad. Han Torvald fortalde at han hadde talt 17 husgrunnar der på bruket sitt. Der var heller ikkje heilt fritt for mystikk. Eit var no at dei fortalde at han gamle Thore hadde kome att i skapnad av ein skotfri rev. Eit anna var at det i tunet sto ei gammal bu, der det i andre høgda var ei seng som ingen fekk ligge i. Dei som prøvde enda heller ublidt fram på golvet.

Det var både kvern og sag i Husefest, og folk reiste dit for å male korn, for det skulle vere ei svært god kvern. Det var mange ut på Frøyalandet som reiste til Husefest for å male hjå han gamle Thore og seinare hjå sonen, han Hans i Husefest. Der kunne dei nattestid sjå at det lyste frå kverna og ein kunne høyre lyd av kvennagong endå der ikkje var folk som mol. Det var eit sikkert teikn på at no skulle der kome rikeleg kvennavatn. Dei sa då at no var det dei underjordiske som mol.

Dei underjoriske i Husefest gjer óg til at huset i søre tunet står der det no gjer. Det var meininga at det skulle stått lenger opp i bakken, men det kom ein framand kar til han Anders (namn usikkert)  Han sa at «reiser du hus der du har tenkt så byggjer du oss til meins, og sjeldan er den til vens som er ein til meins. Men byggjer du annan stad, så skal ikkje vøre deg eld elle vete». Det var óg sagt at det budde underjordiske i ein stor stein inn med Husefestvatnet og støa si hadde dei i Jektevika.

Husefestarane miste plassen sin i kyrkja

I grålskyrkja (kyrkja på Grotle) hadde alle gardane i soknet faste benkar og det var halde for ei grov fornærming om nokon tok plassen deira. Denne ordninga med faste benkjer var komen ut or bruk då den nye kyrkja på Frøyalandet kom i bruk i 1865. Då husefestarane kom til nyekyrkja så fann dei ikkje plassane sine. Dei hamna lenger attom og ned med døra i kyrkja enn dei tykte rett var.

Dei klaga på dette til sokneprest Koren, som meinte at det ikkje var noko han kunne gjere i så måte. Husefestarane vart ikkje åleine om klagemålet, både botningar, sørgularar, myklebustarar og  indre- og ytrehusingar var arge. Koren måtte minne dei ilske sokneborna på at det ikkje var plassen i kyrkja, men i himmelen, som var hovudsaka. Denne historia fekk eg frå to kjelder i Bremanger: Amanda Igland og Alf Torvanger.

Ho hadde greie på mangt ho Gunnhild Thorsdatter f 1865  

Ho Gunnhild på Solberg var av dei som var nyttige i bygda. Ho hadde greie på både folk og fe. Der var ofte ei slik i ei bygd, ei som visste meir en hine. Her var det ho Gunnhild. Det var henne dei gjekk til når det var noko som stod på, anten det no var folk eller beist. Ho hadde greie på kva planter som hjelpte mot ymse sjukdomar, ho kunne lækje sår og spjelke brot.

Plantene som skulle brukast til læking måtte samlast ved solsnu, eller helst jonsoknatta, då hadde dei størst kraft. Gunnhild skulle ha lært dette hjå mor si, ho Kristi, som kom frå Kvinnherad og var gift med han Gamle Thore i Husefest.

Dr. Skridshol på Florene skulle ha sagt det om ho Gunnhild at dei kunne trygt gå til henne, for ho gjorde ikkje meir enn ho visste. Dottera henna Gunnhild, ho Sigrun Solberg, skulle og vere flink med dyr, men så vidt eg veit og har høyrt, så prøvde ho seg ikkje på folk.

Lyset på Olaskjeret

Det vart fortalt at dei stundom såg eit lys på Olaskjeret, som ikkje kunne vere tå folk. Dei meinte det måtte vere attegongarar frå eit forlis som skulle ha hendt der i gamle dagar.

Ein av amtsbåtane helt på å renne seg opp der, dei kom frå Smørhamn og styrde etter eit lys som dei trudde var lykta på Lyktehogen i Seljestokken. Når ein såg lyset på Olaskjeret så visste ein at det vart verforandring i vente – til uver.

Kven var det dei segla etter?

Der var eit båtlag som skulle frå Frøyalandet og inn til Husefest. Dei fekk uver på seg i Frøysjøen, vind og snøtjukke, så dei såg ikkje hand for seg. Etter ei stund visste dei ikkje kvar dei var og var redde for å segle seg på land. Då fekk dei sjå som ein skugge av ein båt med folk om bord. Dei ropte for å gje seg til kjenne, men der var ikkje svar å få.

Det vart likevel til at dei freista halde fylgje med den framande båten, i von om at dei visste både kor dei var og kvar dei skulle. Dei merka på sjøen at dei var nær opp under land. Dei svinga om eit nes og kom i livd. Då letta snøveret og dei låg inne på Jektevikja i Husefest. Men den hin båten såg dei ikkje noko til, og den vart heller aldri spurd. Dette skulle ha hendt ein gong kring 1860.

 

Galliasen  Vandringsmannen kan ha sett ut omlag slik

Ei ferd frå Seljestokken til Ålesund og attende. Kva han Thor i Seljestokken fortalde:

Han far hadde ein galeas som heite «Vandringsmannen», som dei dreiv fraktfart med og stundom leigde ut som losjement for større notlag. Det året eg hadde gått for presten skulle eg vere med på tur og det var berre eg og han Karsten på Kvalvika som var mannskap. Det var ei kjende sak at han Karsten låg under for drikk, så han far sytte nok litt med å sende meg av stad med han.

Han Karsten hadde lova på tru og ære at han ikkje skulle røre det sterke. Det gjekk godt opp til Ålesund og vi fekk gjort det som gjerast skulle. Då vi var ferdige og skulle ned att så styrde han Karsten båten til vi var komne ut forbi Godøya, og kunne setje kursen vest og sør. Då fekk eg beskjed om att no fekk eg passe roret for no ville han ha seg kaffi. Men han kom ikkje att, og då eg var komen så langt at vi hadde Runde om babord og Stadten i sikte, tykte eg at det måtte vere måte på kaffidrikking.

Så eg fann å måtte sjå etter han og gløtte ned skaileit (glugge på rufftaket som sleppte lys ned i lugaren). Der såg eg koppen på bordet og framunder bordet stakk der eit par støvlar. Der låg han aldes dauddrukken på dørken. Eg fekk baksa han opp i ein benk og fekk av han dei fullepissa støvlane, så var det ikkje meir å gjere enn å gå oppatt og styre sørover. Heldigvis var det sommarsdagen med godver og stødig nordavind, så det gjekk rimeleg radig sørover.

Ukjend som eg var fann eg det tryggast å halde langt vest og klar av land. Han Karsten såg eg ikkje meir til før vi var komne inn sør om Kalvåg. Det var i kveldinga, andre dagen etter at vi reiste frå Ålesund. Der vart vi liggande å drive i damstilla. Eg kunne sjå heim, og på morgonen hadde dei sett oss heimanfrå og kom ut og fekk slepa oss inn på Vågen.

Eg veit at eg prøvde å lyge så han Karsten skulle kome i frå det, for han var i mangt ein bra mann, men han far fekk no greie på tilburen (hendinga) likevel. Eg trur ikkje han Karsten førde «Vandringsmannen» etter den turen, fortalde han Thor i Seljestokken.

Kva Anna og Nils fortalde om omgangsskulen på 1880-talet

(Anna på Kvia og Nils Korneliussen var sysken. Anna var bestemor til Fridtjov).

Det var ikkje alle gardar der dei hadde rom til å ta i mot skulen. Der vart halde skule på følgjande stader etter det eg har høyrt fortalt: I Sundet der han Martin budde, på Ura, sameleis på Kvalvika og i Seljestokken. Beste staden var Vågen, der var det stor, nybygd stove og lyst.

Den tid var folk vande med å gå lange vegar, anten det no var ungar eller vaksne. Men det var eit hinder som kunne vere fårleg, og det var elva frå det dei den gongen kalla Kviavatnet og ned til Saga. Der var det inga bru, så der var det å hoppe på sleipe steinar, eller krype på dei rotne stokkane i demma i osen av vatnet. Stundom, når elva gjekk stor, så hende det at dei på Ura rodde ungane inn i Vågen.

Lærekreftene var nok så som så. Dei lærde å lese, men det var det ein god del som hadde lært heime før dei byrja på skulen. Rekning var pluss, minus, gange og dele. Brøk torde ikkje læraren seg på. Elles lærde dei bibelsoge og katekisme, så dei skulle vere vel budde til dei skulle gå for presten.

Sjølve læreprosessen kunne vere brutal, særleg for dei som ikkje hadde så lett for å ta til seg lærdom. Lærarane hadde ofte stor tru på at det ein ikkje lærde med det gode, det fekk ein lære med det vonde. Ein var, med god grunn, så redd læraren att han pissa seg ut. Då tok læraren og braut han i hop og kneka han godt ned i væta, medan han fortalde dei hine elevane for ein stakkarsleg ålmåse han var.

Men då hadde læraren forrekna seg, for han Henrik i Vågen (det var i vågastova dette hende) tok læraren føre seg og lova at om dette hende ein gong til, så skulle han syrgje føre at han ikkje kom innom dørene meir, og at han kom til å sende klage til presten for slik framferd. Læraren skulle ha vorte merkande spakare etter det.

Dei som budde i den store steinen

På vegen mellom Sunnervåg og Kvalvika ligg der ei stor flytteblokk. Der budde dei underjordiske i gamal tid. Det vart ikkje rekna for heilt trygt å gå framom der i mørkna. Han Nils fortalde at det kunne kome ei tyngsle over folk der, nett som noko hadde lagt ei bør på dei. Då måtte ein lese Fadervår eller kome seg inn på pløgd mark (åker). Der hadde ikkje dei underjordiske makt lenger.

Fridtjov Urdal januar 2023.

/av
,

Stor interesse for kurs i turrmuring

Det er stor interesse for kurs i turrmuring i Botnane med gråsteinsmurar Haakon Aase, frå Holsnøy. Fyrst melde 23 seg interesserte og etter bindande påmelding er det 19 som vil vere med. Det blir to kurs, eit frå 17. til 19.august og det andre frå 14. til 16.september. Det er plass til 10 deltakarar på kvart kurs. Den ledige plassen er på kurset i september.

På kurset i august har tre kvinner og sju menn meldt seg på, medan det er fem kvinner og fire menn som er påmelde i september. Kvart kurs kostar 20.000 kroner. Grendalaget søkjer om tilskot til kursa og reknar med at kursavgifta ikkje vert høgare enn 1000 kroner pr. deltakar.   

Haakon Aase i aksjon som kurshaldar. Privat foto.

Kursa byrjar torsdag kveld med to-tre timar med teori, og brukar heile fredag og laurdag til muring. I samarbeid med Haakon Aase vert det på førehand valt kva/kvar vi skal mure. Det kan vere reparasjon av gamle steingardar, påskøyting av murar, nye murar og bakkemurar, osv. Det er ikkje snakk om «øvingsmurar», men arbeid som skal stå for ettertida.

Det var bindande påmelding innan  22. februar, så informasjonen nedanfor er frå før den var gjennomført. 

For at alle skal få mura er det best med 8-10 personar pr kurs. Kvart kurs kostar kr. 20.000. Botnane og Årebrot grendalag er glade for den store interessa og skal prøve å skaffe pengar til to kurs. Difor må vi no ha bindande påmelding til desse to alternativa; Torsdag 17. til laurdag 19. august eller torsdag 14. til laurdag 16. september. Bindande påmelding innan 22. februar. Påmelding til magni.ovrebotten@gmail.com, mobil 970 55201. Skriv namn, adresse og mobilnummer på kvar påmelde og kva datoar de kan gå på kurs. Dei som treng overnatting må de gje beskjed om det.

Vi treng tid til å skaffe oss finansiering og ser vekk frå mai som ein aktuell kursmånad, på grunn av mange helgedagar, konfirmasjonar og dugnadar. I juni driv kurshaldaren slåttonn og i juli er det ferie for mange. Difor landa vi på august og september som kursmånadar, og håpar at veret er på vår side og at hjortejegarane ser stort på at dei siste datoane er i hjortejakta.

Mat og overnatting

Grendalaget kjem til å lage til fellesmåltid i Botnane grendahus dei to kursdagane, der deltakarane kan få kjøpt seg mat. Når vi veit kor mange som eventuelt treng overnatting formidlar vi kontakt med dei som driv med utleige i området.

Dei som får plass på kursa får direkte melding om det. Og vi vil gje oppdateringar om kursa på Fjesboksida til Botnane og Årebrot grendalag, og heimesida www.botnane.no

/av

Er det interesse for kurs i muring?

Grendalaget har fått spørsmål om å få til eit kurs i turrmuring med gråsteinsmuraren Haakon Aase, frå Holsenøy. Føremålet er å lære turrmuring og få betre kunnskap om stein og muring, både for å lage nye murar og halde ved like gamle. Vi bur i eit område med mykje stein og mange steingardar.

Magni Øvrebotten har teke på seg å finne ut om det er interesse for eit slikt kurs. Dei som er interesserte sender henne melding om det innan 1. februar, om det er vår eller haust som høver best, og kva med kurs torsdag-laurdag, eller fredag-søndag? Send til: magni.ovrebotten@gmail.com, mobil 970 55 201.

 

Haakon Aase kan halde murekurs i Botnane, men før vi tingar kurs må vi vite om det er interesse for det? Og det må søkjast om tilskot frå ulikt hald. Eit 25 timars kurs i turrmuring kostar kr. 20.000, og vi ser for oss at deltakarane ikkje skal betale meir enn maks kr. 1000 per stk. Det er plass til 8-10, maks 12 personar, på kvart kurs, om alle skal få mura sopass mykje at dei har med seg lærdom heimatt. Kurset er ope for alle interesserte.

Aase brukar å starte kurset med ein teoribolk på to-tre timar og mure i to dagar etterpå. Han ser helst at kurset byrjar ein torsdagskveld og avluttar laurdag, men om det må gå frå fredag til søndag kan han tilpasse seg det.

Våren byrjar å bli opptinga for Haakon Aase sin del, men det kan kanskje gå med eit kurs til, om vi er raske. Elles har han god røynsle med murekurs i august/september. På grunn av hjortejakta er kanskje slutten av august beste tida her i området? Kvar i bygda vi kan halde kurset, og få spreidd deltakarane på fleire murar, får vi kome attende til når vi veit om det blir kurs. Før kurset må det køyrast til ein god del stein til å mure av.

Kallar seg gråsteinsmurar

Haakon Aase er halden for å vere ein av dei fremste turrmurarane i landet og bur på Litlebergen på Holsenøy. Han blir omtalt som ein kulturberar, men sjølv kallar han seg gråsteinsmurar. For turrmuring er den tekniske nemninga. Dottera hans, Kjersti Aase Winjum, gav i fjor haust ut boka «Mur, far og dotter», på Skald Forlag. Det er ei bok om turrmuring, der Haakon Aase lærer dottera å mure og ho dokumenterer framdrifta.

 

 

 

 

 

/av
,

Opplett i berre 99 dagar i 2022

Det var berre 99 dagar utan nedbør i Botnane i 2022. Men likevel vart det ikkje eit rekordvått år i Rune Nordbotten sine målingar. Det var ein turrare haust som gjorde det. Nordbotten har registrert veret i Botnane i 48 år og juli månad var den nest våtaste han har målt nokon gong. Juli var 100 prosent våtare enn normalt, med berre fire dagar med opplett. – Månadane mai – august var dei våtaste månadane eg har målt nokon gong, med over ein meter med regn. Det var ein spesiell sommar, på fire månadar var det berre 23 dagar utan nedbør, seier Rune Nordbotten.

Rune Nordbotten visste mest ikkje å kome ut på bøane med traktor i fjor sommar. Foto: Magni Øvrebotten

Det han kallar «tjukkaste sommaren», frå 10. juni til 28. august var det berre åtte dagar med opphaldsver. – Ingen sommar i nærleiken av det som eg har målt. Vi har hatt enkeltmånadar som har vore trøstelause før også, men ikkje fire månadar i strekk, fortel Rune Nordbotten. At det vert meir nedbør med auka temperaturar seier seg sjølv, legg han til.

– Kva er den våtaste månaden du har målt?

– Det var oktober 2021. Då kom det 667,3 mm med nedbør og det var berre ein dag med opphaldsver. Oktober 2022 var den våtaste haustmånaden også i fjor, med 351,6 mm nedbør. Då var det seks dagar utan nedbør. Regntida på Vestlandet er frå september til januar.

– Kva gjorde at 2022 ikkje vart det våtaste året i dei 48 åra du har målt nedbøren i Botnane?

– Det var først og fremst ein turrare haust enn normalt som gjorde det. Men april i fjor var også ein særdeles fin månad med mykje godver. Vi hadde ein relativt mild og fuktig vinter, og etter all nedbøren i fjor sommar og i september, vart det fint i november og desember. Snø i desember og i jula har vi ikkje kvart år. Totalt var det 99 dagar utan nedbør i 2022.

– Kva med vinden?

– Det var mindre med storm i fjor enn normalt. Ei tid no har det vore mindre med kraftige vindar, det går i bølgedalar, som så mykje anna. Tidleg på 1990-talet og ein periode etter 2010 var det mykje vind.

– Og temperaturen?

– I fjor hadde vi totalt 33 dagar med over 20 varmegrader, og dei spreidde seg godt over året. Dei to fyrste hadde vi i april og dei fem siste i september. I juli var det berre fire dagar med over 20 grader.

– Korleis har 2023 starta?

– Måndag 9. januar var det heile 9,8 varmegrader i Botnane på morgonkvisten. Varmlufta kjem i framkant av lavtrykka. Til denne tid i år har vi hatt fem dagar utan nedbør, og det er godt føre fjoråret, slær Rune Nordbotten fast.

Intervju Magni Øvrebotten, 15. januar 2023.

/av

Kjekt å vere besteforeldre

Vi har vore i Runnane og snakka med Solbjørg og Åge Sørbotten om å vere besteforeldre, og mykje anna. Dei har fire barn og sju barnebarn, som gjerne samlast i Runnane. To av borna og tre borneborn bur i nærleiken. Det er stas.

Både Solbjørg og Åge har vore pensjonistar dei siste fire åra, men den blide og hjelpsame Åge er rett som det er å sjå på jobb ombord i skyssbåtane. – Det er fordi han ikkje kan ordet «Nei, seier Solbjørg.  Åge meiner han har blitt flinkare til å bruke det ordet, men han likar seg på sjøen og tykkjer det er kjekt å hjelpe til.

/av
,

Besta og Besten i Runnane

– Det er sant som det vert sagt at borneborn er «livets dessert». Våre likar å vere her og vi likar å ha dei her. Eg prøver å la vere å legge meg opp i oppdraginga, det er foreldra flinke til sjølve, seier Solbjørg Sørbotten. – Å, for å seie det enkelt, det ungane ikkje får lov til heime det får dei lov til her. Som til dømes å bruke senga vår som trampoline, legg Åge Sørbotten til og ler.  Dei har fire born og sju borneborn. To av borna og tre av borneborna bur i nabolaget i Botnane, og heile flokken med barn og barnebarn samlast gjerne i Runnane.  

Åge og Solbjørg Sørbotten med borneborna Thea, Marcus og June. Foto: Linn-Kristin Sørbotten.

Solbjørg og Åge Sørbotten har budd i Botnane sidan 1. juni 1982. Dei hadde med andre ord 40-årsjubileum sist sommar. Dei og Torbjørn Øvrebotten  var dei fyrste av 1950-talsårgangen som busette seg her. Generasjonen som var fødd på 1930- og 40-talet hadde ikkje busett seg i bygda, som talde om lag 25 sjeler då familien på fire kom til Runnane. At det flytta heim fleire ungdomar med familie var starten på ei ny tid i bygda, som enno ikkje hadde vegsamband, korkje sør- eller nordover. Det kom veg til Årebrot i 1987 og fastlandssamband til Sørgulen i 1993.

Postruta etter Olaf

– Det var høvet til å ta over postruta sørover stranda og i øyane, etter Olaf (Øvrebotn), som gjorde det mogeleg for oss å flytte hit i 1982. Då pensjonerte han seg og eg kunne ha fast arbeid og bu her. Garden hadde ikkje vore driven på fjorten år, seier Åge. Foreldra hans flytte til Florø tidleg på 1970-talet og faren Magne hadde planar om å flytte attende som pensjonist. Men han døydde før han vart det.

Solbjørg og Åge i stova si i Runnane. Foto: Magni Øvrebotten.

– Vi hadde vore her ein god del før vi flytte hit og hadde lyst til å ta over då det var klart at ingen av syskena til Åge ynskte å gjere det. Åge var nær knytt til plassen og eg var oppvaksen i Barlinbotn i Eikefjord, så for meg var ikkje overgangen så stor, fortel Solbjørg.

Dei er begge 1956-årgang og har vore i lag sidan dei var 16 år gamle. I 1975 gifte dei seg og eldste dottera, Astrid-Marie, vart fødd i 1976. Bernt i 1978, Jan-Åge i 1983 og Linn-Kristin i 1989. Det er Solbjørg som svarar når eg spør etter namn og fødselsår på borna deira, slik det ofte er når ein spør ektepar om slikt. – Alt du veit, kjem det frå Åge i det ho er nesten ferdig med oppramsinga.  Borna har gjeve dei sju barnebarn, det eldste er snart 20 år og det yngste 5,5 månad, fire jenter og tre gutar. Eldste sonen og yngste dottera kjøpte seg begge hus og bur i Botnane.

Fem av sju borneborn samla i Runnane jula 2022. Frå venstre:  Marcus, Isak, Maria med Thea på fanget, og June. Maximillian og Sarah Emilie er ikkje med på bilete. Foto: Privat.

Storfamilien samlast mykje i Botnane. – Eg veit ikkje korleis det har blitt slik, men alle borna våre er sterkt knytte til bygda. Det er Botnane som er plassen for dei, både dei som bur her og dei som gjerne skulle ha gjort det, seier Solbjørg. Under koronaen budde eldste barnebarnet i Runnane med besteforeldra. Ho gjekk dei to siste åra på vidaregåande skule i Florø, og studerer no i Bergen. Det gler openbert eit bestemorhjarte å få hjelpe til slik.

Radarparet Marcus og Besten

Dei tre borna til yngstedottera Linn-Kristin og sambuaren Jens Anders (Sunde Midtbø) bur ein liten gåtur frå besteforeldra. Det vert sjølvsagt tettast kontakt med dei i det daglege. June er 7 år, Marcus 6 år og Thea 5,5 månad gamal. – Dei to eldste er nesten oppvaksne her. Då minstejenta vart fødd såg Marcus litt mørkt på å få ein baby i hus. Så han truga med at han skulle flytte ut til Besta og Besten. Men det vart ikkje noko av, han fann visst ut at det var stas med ei lita syster, seier Solbjørg.

Marcus er mykje saman med Besten i arbeidet. Foto: Privat.

Marcus og Besten er eit skikkeleg radarpar. Det er kjekt å vere med Åge ut og sette teiner, styre med ved, ja, dilte med i Besten sine gjeremål. – Eg prøver å lære dei praktiske ting. Vi er her med dei og dei får bruke både kniv og øks. Marcus kappar ved med meg og er på kjøkkenet med Besta og lagar mat. «Skal vi lage noko i dag», spør han henne, og får kutte opp grønnsaker. Eg trur born har godt av slikt, seier Åge overtydd.

 

 

June takkar heller ikkje nei til ein tur på sjøen med Besten og Brage. Foto: Privat.

Solbjørg er glad i å gå tur og blir gjerne med når Linn og familien brukar naturen både i bygda og nærområda kring Botnane. – Linn og Jens Anders er veldig flinke til å gå tur med borna. Helst på fjellet. Vi har vore fleire gonger på Opnaren med dei. Men vi treng ikkje gå langt for å ha med oss kakao og mat. «Trollskogen» vår ligg rett bak gravstaden. Vi fortel dei om blomar, orm (som Besta er redd) og livet i fjøra. Elles så har vindmøllene opna eit nytt turområde for oss. Vi køyrer til Magnhildskaret og går vegen innover, både på ski og på beina. Førebels har vi vore så langt at vi ser ned i Sørgulen.

June, Besta, Marcus og Linn på tur i Norddalsfjorden. Foto: Privat

– Er bruken av naturen, både på land og sjø, noko av hemmelegheita med at både born og borneborn kjenner seg så knytte til Runnane og Botnane?

– Eg veit ikkje, men naturen her er heilt fantastisk, både for store og små, kropp og sjel. Jan-Åge (yngste sonen) låg inne i Oddny-elva og vatnet og leika frå han var liten. No lærer han sonen Isak om kva det som leve i fjøra heiter. «Ingen krabbe her, berre marflo», melder seksåringen. Han er for tida mest oppteken av å få seg høner her med Besta og Besten, fortel Solbjørg.

– Det blir det kanskje ei råd med når vi no skal til å vøle løa, skyt Åge inn. Etter 40 år med ulike turnusjobbar på sjøen er det mykje å ta att på husa heime, og han er glad for å ha søner som kan og vil hjelpe til.

– Ragnvald var god å ha

Gjennom samtalen nemner Solbjørg fleire gonger kor godt det var å ha naboen Ragnvald (Sørbotten) når det var noko, og ho var åleine heime med borna og Åge var vekke på arbeid. – Ragnvald innprenta meg at eg kunne ringe han uansett: «Om det er natt eller dag. Berre eg har fått på meg brokja, så kjem eg», sa han og det gjorde han verkeleg.

Ho hugsar ein gong Åge hadde ringt heim og sagt at det bles så gale at han ikkje kunne kome seg heim med båten. Ho var åleine med ungane og dei hadde dyr i fjøsen. Styggeveret gjorde at ferja ikkje kom inn til Botnane den dagen og då Solbjørg let opp utedøra vrengde vinden døra av hengslene. – Eg alarmerte Ragnvald og han kom. I det vi hadde baksa døra på plass att ser vi ut på den forrykande Pollen og der kjem båten til Åge. Han kom heim likevel, tykte nok ikkje at det var forsvarleg at vi var åleine heime.

Ragnvald og Valborg Sørbotten var gode støttespelarar for ungfolket i Runnane. Bilete av foto frå Tor-Harald Langø.

Åge vedgår at det var fleire tøffe styggeversturar med post- og skuleruta, men snakkar dei helst vekk. Før det kom veg mellom Botnane og Årebrot hadde han også dei to eldste borna med i båten. – Men Astrid-Marie seier at ho aldri var redd. Ho sette seg slik at ho såg faren, og når han var roleg så var ho det også, same kor båten hogg og rulla, fortel Solbjørg. Etter at det vart slutt på skule- og postruta arbeidde Åge i utanriksfart, på supplaybåt, i Fjord 1 og dei siste ti åra for Florø skyssbåt.

– Når han var lenge vekke og eg var åleine med borna og dyra, var eg heldig som hadde to sett med «reservebesteforeldre» i Posten hjå Valla (Valborg) og Ragnvald og i Kvia hjå Jenny og Kåre (Nøttingnes). Astrid-Marie og Bernt var ofte på besøk hjå dei. Jenny lærde Astrid å brodere og Bernt var på pletten når Kåre sat på loftet og bøtte garn. Og Valla var svær til lære meg å bake flatbrød og masse anna eg ikkje kunne, seier Solbjørg.

Åge kan ikkje ordet «Nei»

Både Solbjørg og Åge har vore pensjonistar dei siste fire åra. Ho frå mange års arbeid på Krisesenteret i Florø, han frå matrosjobb i Florø skyssbåt.  Men det blide oppsynet til Åge er framleis ofte å sjå ombord i ulike båtar.

Han dreg på det og flirer, ho ler og forklarar: – Du veit, han Åge kjenner ikkje til ordet «Nei». Etter at han vart pensjonist har han vore med på oppstarten av dei nye ambulansebåtane, lostenesta har han vore med i og som vikar når turnusane ikkje går opp på rutebåtane. Nei, «Nei-ordet», har han ikkje lært.

– Jau, eg har no det, etter kvart. Det er kjekt å ta ein og to dagar, ja, opp til ei veke. Men meir seier eg nei til no. Eg trivst på sjøen og likar å hjelpe til, men eg har så mykje å ta att heime at eg vil prioritere det framover.

Og Solbjørg ilar til med ei vedkjenning: – Misforstå meg ikkje. Eg tykkjer det er greitt at han tek vakter. Trur ikkje det hadde vore bra for oss å gå og trakke oppi kvarandre her heile tida. Eg er av den typen som trivt godt i mitt eige selskap, ja, som treng sokalla «åleinetid».

– Korleis takla du å bli pensjonist?

– I starten var det vanskeleg å ikkje skunde seg. Ja, i det heile å få hovudet til å forstpå at eg ikkje lenger skulle på dei ulike vaktene på Krisesenteret. Eg hadde vanskeleg for å lande etter så mange år med turnus. Eg var 11 år i fast jobb på Krisesenteret, og før det arbeidde eg turnus både der og på hotellet. Det var ikkje helsesamt. Men no har eg landa og trivst med å styre mi eiga tid og kva ho skal brukast til. Eg er glad for å ha både naturen og ein ung familie i nærleiken, som eg kan invitere på middag og vere til nytte for.

– Eg hadde tørna om eg no skulle budd i ei leilegheit i Florø, med 4×4 meter plen. Ja, eg hadde tørna, slår Åge Sørbotten ettertrykkeleg fast og rister på heile seg berre av tanken.

Intervju: Magni Øvrebotten 30.12.22.

/av
,

Mystikk og uhyggje?

Av Fridtjov Urdal

Etter mi røynsle så har, om ikkje alle, så i alle høve mange vore ute for hendingar og opplevingar som vi ikkje finn noko rimeleg rasjonell forklaring på. Kva var no det? Kva var det eg såg? Kva var det eg høyrde og kva var det som hende? Det er kan hende heller ikkje så lett og fortelje om all den tid ein vil gå for å vere rimeleg vettig og rasjonell. Kven vil vel gå for å vera ovtruen. osv.

Men det at ein ikkje kan forklara tyder ikkje at der inga forklaring finst. Den kan vera kvardagsleg og rasjonell. Sjølv tykkjer eg slike forteljingar er med på å gjera stader og tilvære meir spanande, og dei fortel noko om korleis det har vore tenkt og korleis det vert tenk.

Skyming på vegen mellom Kvia og Løype, her ved Kvernhusvatnet. Foto: Magni Øvrebotten

I gamlehuset på Kvia var der eit fenomen som ein aldri vart klok på. Sjølv har eg minne etter å ha høyrt det to gonger i barndomen og siste gongen i 1972. Helst på vintrane kunne ein stundom på nattetider høyre bankelyd. Det var som om nokon nede i kjellaren sto og hogg på eit kvart. Dei fyrste gongane det vart høyrt for ein visst i kjellaren for å sjå, men der var det ingen, men då tyktest lyden komme frå ein annan stad. Så vart det til at ein på eit vis slo seg til tols med at dette var noko som berre var slik. Det eg veit vart det ikkje tolka som noko varsel om uhende av noko slag, så det fylgde ikkje noko uhyggje med det på det viset.

Ei anna forklaring

Bestemor mi ho Anna sa at det var eit merkje på at no vart det eit brått vêrskifte. Han Nils Seljestokken (Nilsen på Kvalvikja) som vi sa, bror henna Anna, hadde ei anna og meir overnaturleg forklaring på fenomenet. Det var nok han Samson som gjekk att. Han var frå Haugesund og båtbyggjar av yrkje. Han kjøpte Kvia og bygde hus der og budde der med huslyden sin. Nilsen si grunngjeving var at det sikkert var eit kvart han ikkje hadde vorte ferdig med før han måtte forlate denne verda. Det gav han ikkje fred på hi sida. Det er óg andre soger som knyter seg til staden. Eit er at dei underjordiske budde i Tussesteinane (det er fortalt om før, sjå sida for historikk).

Framand mann inn på tunet

Men tantene mine, ho Helena og ho Magnhild, kunne fortelje og dette hugsar eg at dei snakka seg i mellom om. Det var i deira barndom dei to og yngste broren Fridtjov var åleine heime. Då ser dei ein for dei framand mann komme inn på tunet og gå bort til løa, late opp døra, gå inn og late att etter seg. Dei torde ikkje gå bort og sjå, men heldt vakt i stoveglaset om dei skulle sjå han kome ut att. Men det gjorde han ikkje. Då foreldra og eldste broren Paul kom heim fortalde dei sjølvsagt at det var ein (fremmonde) mann inne på løa/fjøsen. Dei av stad, men dørkroken var i på utsida og inne var det korkje kjende eller ukjende å sjå. Dette var eit stykke ut på våren, så der var ikkje att noko særleg med høy å gøyme seg i. Dei måtte ha sett syner, men dei to heldt heile livet fast på kva dei hadde sett den gong. Og dei damene var slett ikkje av dei som var redde for sin eigen skugge.

Ein mann som brått vart vekke

Der er og ei anna soge, men der er ingen av husets folk med. Han Kristoffer på Urene hadde sett ein mann opp i nordre Vasskreken, som var på veg opp på Kvia, og som brått vart vekke. Ho Maria hadde sett han frå Løype og var viss på at ho kjende att kven det var. Det var han Annanias på Kviene. Han som hadde selt Kvia til Peder Iversen Sælø og så emigrert til Amerika. Dette synet skulle ha synt seg på den tid då Annanias døydde borte i Amerika, vart det sagt. Pederen på Kviene var det òg eit kvart med. Han var nordlending og helgelending, og hadde det som kallast «Helgelandskjeften». Det gjekk soger om kva Pederen hadde svara og sagt då og då. Ein som fleire gonger nytta høve til å fortelje meg om bestefar Peder var han Thor i Seljestokken, slike som denne: Det var eit kvinnfolk her i bygda som var ei sanne bygdaplage, som for og slarva om alt og alle så det var ikkje rettelse med det grand. Ho og Pederen møttest. »Gussens fine dage, Peder,» helste ho. » Eg ser varmen e kommen i skyn»,svara han.» Å, korleis da då?» « Eg ser at maneta er ut å ræk».

Kunne han meir enn godt var?

Det var òg dei som ikkje var heilt trygge på om han ikkje kunne meir enn det som godt var. Det var ein gong eit notlag som hadde gjort eit steng på Nordre vågen og Pederen spurde om han fekk kjøpe seg litt agn-sild. Det var nei i neven. Slikt småtteri hadde dei ikkje tid til å vase med. «Nei, nei, dei som ve dei små forsmå, dei skal heller ikkje det store få», sa Pederen og rodde der i frå. Kor det no var så rauk nota sund og dei miste kastet. Dei vart visst ute føre ymse slag andre uhell òg så det enda med det at Pederen fekk basen på tunet, med bøn om: «Var det så at han hadde sett noko ilt på dei så måtte han vere så inderleg snill å løyse dei att». Korleis ordskiftet vidare fall veit eg ikkje, men i høve kva eg elles har høyrt om Pederen så let han neppe høve gå frå seg. Det gjorde han i alle høve ikkje då der kom ein til han og klaga over at han trudde dei hadde fått trollskap i nota. Ho fiska ikkje, dei hadde kasta gong etter gong og etter alle synemerkje så skulle der vere fangst. Men så var det ikkje om Pederen visste eit råd?  Jau, dei fekk freiste drage nota opp i ein nypløgde åker og drive ein saueflokk over tre gonger. Denne soga har eg frå to kjelder; Heime og frå han Thor i Seljestokken.

Velstanden har gjort oss fri maktene

Det var mangslags påtruer og magiske gjersler som var så vanleg at ein ikkje tykte det var noko å snakke om. Dei helt seg i live til langt inn på 1900. Det kan ha noko å gjera med at når folk lever på smale marginar så må ein vere varsame med å terga det som kan hende er. Ein kan i alle høve ikkje vere heilt trygg på at det ikkje er.

Velstanden har gjort oss frie andsynes maktene. Pederen hadde og eit anna særdrag eller kan hende er det rettare å kalle det ei plage. Han kunne kjenne det på seg når det var noko som stod på på sjøen. Besta fortalde om den natt då snøggruteskipet Haakon VII forliste på Melsholmen ved Staveneset, 6. oktober 1929.  Dei hadde nett gått til ro for natta då Pederen vart så uroleg, han sto opp att og gjekk att og fram på golvet. «No hender det eit kvart alt for mykje gale på skjøna ein stad», sa han.

– Eg kjende så visst at det var eitkvart

Det skulle ha vore fleire slike hende. Det siste eg veit vart omtala var då han Henrik (Gamle Henrik i Vågjen) og sonen Harald drukna. Då vart Peder så uværige at han laut gå frå bordet, og då det spurdest kva som var hent, sa han: « Eg  kjende så visst at det var eitkvart, men ikkje kva det var». Dette gjekk godt i hop med at han for si tid var ein vetande og opplyst mann med både Bertha von Suttner, Victor Hugo  og andre i bokhylla. I ein kasse på lemmen låg bøkene hans. Der sto det sirleg innskrive: Denne bog tilhører Peder Iversen Sælø, samt kvar boka var kjøpt og når. I Folketeljinga står det om han at han var «jordbrukar og fiskar». I den mon det her er tale om jordbruk så var det nok ho Anna som måtte stå for det. Han Peder likte seg helst i båten og på sjøen.

– No kjem han Peder og då vert det kjekt

Han dreiv òg med notbruk og hadde slupperen  «Ferm», i hop med Straumen ute i Hovden. Gamle Straumen fortalde:» Vi ungane gledde oss når vi såg Ferm komme siglande inna tå Uravikan for då viste vi: No kjem han Peder og då verte det kjekt». Han skulle ha eit uvanleg godt lag med ungar og ungdomar. Han Agnar Faye, som voks opp på Gamlebøen, hadde òg ein del å fortelje all den tid han var mykje i hop med ungane på Kvia, både i barndomen og ungdomen. Agnar fortalde at han som unggut hadde vore med Pederen med nota og der vart han sett til å ro basen. «Å, du veit eg tykte no eg såg sild alle stane og sa i frå. Da slufsa dar inne på vikja, Dar er fugle».  «Ja, ja, du får ro inn då, så får vi sjå». Men der var sjølvsagt ikkje noko å kjenne på loddet. På det viset trur eg vi rodde heile Norddalsfjorden rundt. Det var ein god skule. Eg såg ikkje på langt nær så mykje dagen etter, fortalde Agnar Faye.

Det var ikkje verande heime

Han Bjarne Holstad var eldst i ein etter kvart stor barneflokk på Løype og kjende seg vel både forplikta og tilsidesett. Pederen trefte Bjarne i utmarka og lurde på kor denne karen hadde tenkt seg av? Jau, no hadde han tenk seg av å hengje seg for no var det ikkje verande heime for ungeskrik og spetakkel. Ja, men då var det no bra eg trefte deg i tide då, for eg hadde tenkt å høyre om du ville vere med meg ut å fiske i kveld? Det er ein av dei lengste ettermiddagane eg har hatt medan eg venta, eg var redde for at han Peder hadde gløymt kva han hadde lova, fortalde Bjarne. Men Pederen kom. «Om han hadde tenkt å be meg med, eller det var noko han kom på der og då, veit eg ikkje. Men det vart ikkje berre med den eine gongen».

Det er ting som kan tyde på at Peder var av dei som når han fyrst hadde fått ein tanke for seg så hadde han vanskeleg for å sleppe den. Ho Inger Skår (Inger i Brote) fortalde at då dei var komne i Bråte så kom han Peder og åtvara dei at dei måtte vere forsiktige med isen på myrtjørna der sør, for grunna myrgassen kunne den vere usikker. Dei måtte åtvare ungane.

Uhyggeleg nyttårsnatt 1961

Sidan ein no fyrst er innom Løype kan eg fortelje om den uhyggelege nyårsafta 1961. Kva vêr det var minnest eg ikkje, men eg går utifrå at det regna. Det var vanleg at vi gjekk i lag til kvarandre i jule- og nyårshelga på Løype og Kvia. Det var no ikkje så store laget sidan dei var i alt seks og vi fire. Dei to eldste, ho Maria og ho Anna, tok ikkje på ferd vintradag, i nittiåra som dei var.

Det var hyggjeleg, som det brukte å vere på Løype. Det var nyårsaft med det beste huset hadde å by på. Sprengheitt så veggene bula. Det var då storhelg. Det leid mot midnatt og vi var alle i stova hennar Helena og Bjarne. Der var foreldra mine, ho Maria, han Bernt og ho Sofia, han Olav, Helena og Bjarne. Då tek det i ytterdøra !

Kjem her folk? No på denne tid. Ho Helena for ut, det kunne vere eitkvert som sto på. Men der kom ingen prat frå kjøkenet. Nei, det må ha vore vinden. Men det bles ikkje ute. Kattane då? Praten var ikkje før komen i gong att, så er det der på nytt. Nett som nokon tek i klinka, trykker ho ned og slepper. Nei, kva er dette, ut å sjå. Alle ut å sjå på ingen ting, Ute på trappa er det som det skal vere, ingen uorden. Merkeleg. Då er det at eg ser Bassen. Han sit inn under kjøkenbordet og skjelv. Slik brukar då ikkje Bassen å vere. Merkeleg.

Det må ha vore eitkvart opp på trappa. Ein rev kan hende? Eg trur ikkje det var nokon som trudde på den reven. Rev som ville inn til folk på nyårsafta. Slikt seier ein berre, ein trur ikkje på det. Praten gjekk tråare, det var som vi alle venta på eitkvart vi ikkje visste kva var. Klokka og radioen fortalde at no var Nyåret komme. Då hender det for tredje gong. Alle ut, men Bassen kravla inn under divanen. Ingen ting å sjå, berre lyssirkelen frå utepæra og mørke. Hadde det hent noko hadde det vore noko. Det var då han Bernt let ordet falle: « Å, ja, det kan vel hende han ser innom oss i året som kjem». Der vart Bernt sannspådd. Han overlevde ikkje Cuba krisa.

Rykte om eit mogeleg drap og ei vis kone med lykt

Det som her vert fortalt er ikkje prøvd opp mot skrivne kjelder. Det er munnleg overlevering og må såleis takast med både pepar og salt.

På nordre Urøyna budde det den gong ein skreddar med namn Eide. Det var visst han som fekk bygt det huset som står der no. Kor han var som handverkar veit eg ikkje, men han skulle ikkje vere god å komme til rettes med. Særleg når han drakk, noko som helst gjekk titt på skulle han verte lumsk og farleg.

Ho Anna Korneliusdotter Seljestokken, seinare Anna på Kviene, fortalde: «Vi budde nede i Stokkjen den gong. Det var ei sleke ufjelge stormnatt ut på vinteren. Han far og han Nils var med bruket sør i Bulandet. Det var berre ho mor og eg heime. Vi høyrde at dar kom båt i støa. Det var no ikkje så rart om folk tok land ei sleke natt. Da dundra på døra og inn kjeme Eiden, blodige og forslegjen og godt fulle. Om han far va heime? Han hadde myst ein kar, dei skulle opp te Smørhamnen, han måtte ha hjelp til å leite. Ho Karnils-Helina for opp i Stokkjen og fekk tørna ut kan Kristoffer, som kom ned for å høyre ka som va tiss?».

Nok av det, heile saka var så vidt uklår og mistenkjeleg at det visst nok vart  gransking av det. Det som skulle vere sikkert var at to mann hadde gått i båten, men det var berre ein som kom i land. Han som kom i land var full, blodig og forslegen. Sjølv forklarte Eide sin eigen tilstand med at han hadde fått mastra over seg, ramla over ende i båten og slege seg til blods. Kvar den andre var vorten av, og når han hadde vorte borte, hadde han inga fast formeining om.

Det var eit godt grunnlag for rykte og teoriar, og det var dei som var sikre på at Eiden hadde slege den hin i hel. Det var ikkje anna ventande, det måtte no ende slik. Det vart teke prøver av blodfunn i båten og på ein sekk, men det var fiskeblod.  Men karen var borte og ikkje attfunnen, Den som fann liket var han Nils Korneliussen  i Seljestokken. Det låg ned i Djupevikja. Dei fann ut at dødsårsaka var drukning.

Han Nils fortalde:» Det var ein kveld eg hadde vore sør i Synnevåg eit ærend og mørkna ute. Men det var ikkje det som gjorde noko, men eg fekk det så på meg at eg torde ikkje gå frå Solberg og ned i dalen i Djupevikja. Same kva det var, noko var  galt. Eg visste meg inga råd anna enn at eg gjekk opp på Solberg og fekk ho Gunnhild te å stå med ei kveikte lykt oppe med grinda til eg va komme meg øve dalen. Eg veit ikkje kva da va som kom øve meg, men ho Gunhild på Solberg var av dei som hadde greie på slikt og vart med på fyrste ordet.

 

 

 

 

 

/av
,

Verre og verre å få tak i juletorsken

Torsdag 22.12.22, sola har snudd, det lysnar av dag og Audun Sande har lova at eg skal få vere med han og Arve Nøttingnes for å sjekke om det er juletorsk i dei sju doble torskerusene dei har ståande i sjøen. – Det vert verre og verre for kvart år å få tak i juletorsken, slår dei samstemt fast i det vi går ombord.

Audun Sande og Arve Nøttingnes sjekkar torskerusene før jul.

Dei fiskar i lag om vinteren, då er godt å vere to, tykkjer dei. Det kan vere tungt arbeid å få rusene om bord i båten og det er openbert ein fordel at ein styrer båten medan den andre set rusene ut att i sjøen. Det kan ikkje skje på ein hytt, det såg eg med sjølvsyn. I mitt stille sinn tenkjer eg at det må vere godt for dei næraste å vite at dei er to, for sjølv om dei fiskar rett nedfor land, er ikkje Frøysjøen alltid så roleg som denne dagen.

Arve og Audun er begge av 1956-årgangen, det Herrens år då det kom til verda fire gutungar i Botnane. To av dei var tvillingar og Arve er ein av dei. Det vart snakka om som eit krunår i folketalsveksten lenge etterpå. Dei brukar båten «Sande», som far til Audun, August, kjøpte i 1950 og dreiv fiske med, både åleine og i lag med andre. Han og kona Alma dreiv fiske med denne båten langt inn i alderdommen. – Dette er ein fantastisk båt til slikt fiske som vi driv med, stabil og god å styre, og Audun har pussa han oppatt etter alle kunstens reglar, seier Arve.

 

Båten «Sande» har Audun etter far sin, som kjøpte båten i 1950.

– Å vere fiskar er å leve i håpet kvar dag, seier Audun, som framleis er yrkesaktiv bussjåfør. Arve har pensjonert seg og meiner ein bør ha Nav i ryggen om ein skal drive som fiskar. Nei, dette er hobbyfiske, skulle dei ha levd av det hadde det vore smalhans. Det er særleg dei 2-3 siste åra dei har merka at det er mykje mindre med fisk. – Det er betre om sommaren, men for ein 5-6 år sidan var det bra med fisk å få også om vinteren. No er det dårleg, seier Audun.

– Kva er grunnane til det?

– Her er ikkje mat nok til fisken. Silda og småpalen er borte, og fiske etter leppefisk til oppdrettsnæringa gjer det ikkje betre. Det skulle vore forbode. Vi får torsk som er tynn som ein spikar, slår Arve Nøttingnes fast.

Dei er overtydde om at steinbrotet i Seljestokken har øydelagt dei gode fiskegrunnane i Seljestokken og på Husefest. Sandstøvet sig nordover med straumen og har nådd heilt nord til fyrlykta på neset i Sørbotten. Det stoppar ikkje der. – I fjor hadde vi 14 garn i Husefest og fekk tre fiskar, seier Audun.

Kva så med dagens fangst?

Vi dreg frå dobbelruse til dobbelruse. Dei fyrste er tome, så kjem vi til ei med ein diger havål og ein torsk som er merka av hopehavet med havålen. Han har bite den store, flotte juletorsken i buken. Audun pøser på med saltvatn i stampen slik at torsken skal få puste no når han er fri havålen. Det har i det heile vorte ei stor plage med mykje havål, han øydelegg også rusene og er ikkje etande. – Det er berre krabbemat, slår Arve fast.

Havål er noko svineri å få i rusene, han øydelegg både dei og fisken.

Statusen dei gjer opp etter turen vår er to havålar og ein juletorsk på sju dobbelruser. Det er for svart hav på rekne, meiner dei. Men juletorsken har dei sikra seg på trollgarn og har han gåande i merdar laga av blå plasttønner med hol i. Det er for å berge fisken mot oteren, som er ei anna plage for dei som fiskar. Fisken kan stå ein heil månad i tønna berre det ikkje er for mange fiskar i ho, fortel dei. Å ha trollgarn ute betyr at dei må på sjøen kvar dag, medan det kan gå nokre dagar mellom kvar gong dei må sjekke rusene.

 

– Dette kan du ikkje legge ut før jula er over, seier Arve Nøttingnes.

 

I mange heimar i Botnane er det tradisjon med fersk torsk til middag 1. juledag. Her brukar ein omgrepet «fersk fisk» berre om fisk som er teken opp av sjøen same dagen, rett før han skal kokast. Tek du han opp dagen før er det «gamal fisk». Arve Nøttingnes og Audun Sande kjenner kundelista si, men i år er dei redde for å utvide ho.
– Dette kan du ikkje legge ut før jula er over, elles kjem vi til å få så mykje folk på døra som vil ha juletorsk at vi har for lite. Det er rift om fisken for tida og no har vi akkurat nok til oss sjølve og dei vi har lova fisk, seier Arve Nøttingnes i det vi legg til land i Gardsvika i Sletten.

Dei har vorte vane med å få lite fisk, men det er like fortærande for det. Eg lanserer den gamle bortforklaringa om at det vert dårleg fiske når ein har kvinnfolk med i båten? – Det er eg heilt sikker på at er berre tull. Eg hadde både ei mor og ei tante som fiska. Dei var dyktige fiskarar og fekk fisk til liks med karane, slår Audun Sande kategorisk fast.

Tekst og foto: Magni Øvrebotten, 22.12.22.

 

/av

Ein gamal draum går i oppfylling

– Det er fantastisk at dette let seg ordne på så kort tid, seier Nina Seljestokken som er leiar ved Seljestokken båtverkstad og nestleiar i grendalaget.

Frå måndag 2. januar 2023 går det buss frå Villevika kl. 07.00, som er framme i Botnane kl. 07.20. Det vil vere ei eigna arbeidsrute for dei som arbeider i området og kan kome med båten som går frå Florø kl. 06.50. På ettermiddagen vert det ei ny bussrute frå Botnane kl. 15.10, som er på Villevika kl. 15.35, og når direktebåten til Florø.

Botnane og Årebrot grendalag tok opp ynskje om ei slik rute med det fylkeskommunale ruteselskapet Skyss i november. – Det er fantastisk at dette let seg ordne på så kort tid. Det er ein gamal draum som går i oppfylling, seier Nina Seljestokken. Ho er både nestleiar i grendalaget, dagpendlar og leiar for Seljestokken båtverkstad. Dei har hatt ein eigen pendlarbil ståande på Villevika for dei som brukar båten, medan andre ikkje har hatt det tilbodet. – Det har gjort at fleire har med eigen bil. Det er plass til berre fire bilar på båten, så at dei som arbeider dagtid no kan ta bussen gjev betre plass for andre bilar, meiner Nina Seljestokken.

– Eg likar best å køyre buss når det er passasjerar, seier bussjåfør Audun Sande som er positiv til ruteendringa.

Bussjåfør Audun Sande ser også positivt på endringane. – Eg likar best å køyre buss når det er passasjerar og det er i alle høve sju-åtte personar som arbeider på steinbrotet, båtverkstaden og fiskeanlegget, som kan bruke denne ruta. I dag må dei anten ha privatbil med seg, ståande på Villevika, eller køyre den lange vegen over Magnhildskaret, seier Sande.

Den fyrste arbeidsruta frå Botnane, kl.06.00, til Villevika kl. 06.20 vert gjort om til tingingsrute. Det vil seie at når det er folk som vil reise med den båten så melder dei frå dagen før. Båten denne arbeidsruta har korrespondanse med har alltid vore ei bestillingsrute.

Buss frå Botnane kl. 15.10

Om ettermiddagen vil det frå 2. januar gå buss frå Botnane kl. 15.10, med samband til direktebåten til Florø. Dermed går bussen frå Botnane kl. 14.00 ut, men skuleruta frå Villevika til Botnane kl. 14.40 held fram.

I brevet frå Skyss til grendalaget står det at tingingsturen frå Sagebø om morgonen vert endra til å starte i Gulestø, då bussen ikkje rekk å køyre til Sagebø pga ny rute frå Villevika kl. 07.00.

– Rutesøk vil bli oppdatert denne veka, og vi håpar rutetabellen er på plass til nyttår, skriv ruteplanleggar Arvid Ryland i Skyss til Botnane og Årebrot grendalag.

Frå 2.janaur vert det endring i bussruta mellom kaia på Villevik og Botnane. Det vert ny rute frå Villevik kl. 07.00 og frå Botnane kl. 15.10.  Skyss håpar at ny rutetabell vil vere på plass til nyttår.

/av